«Инсон йиғлаб туғилади ва қайғу билан кетади. Бу икки воқеа оралиғида, ҳеч қачон ҳақиқий бахтни бошдан кечирмаган, унга берилган ҳаётнинг қадр-қиммати ва ўзига хослигини тўлиқ тан олмаган ҳолда, у ўйламасдан уни камситувчи жанжал ва нолойиқ тортишувларда ёқиб юборади. У ҳаёт аллақачон тугаб қолганда ўзига келади. Ва шундан кейингина у дунёнинг бирон бир хазинасини камида бир кунга узайтириш мумкин эмаслигини тушуна бошлайди. Айёрлик, алдаш, тиланчилик билан яшаш – бу қобилиятсиз фирибгарларнинг тақдири. Аллоҳга ишонинг, маҳоратингиз ва кучингизга таянинг. Ҳатто ер гумбази ҳам ҳалол ва фидокорона меҳнатга куртаклар билан жавоб беради» (А. Қунанбаевнинг «Тарбия сўзлари» дан).
Абай (Иброҳим) Қунанбаев 1845 йил 10 августда туғилган. У атоқли қозоқ шоири, файласуфи, бастакори, тарбиячиси, мутафаккири ва жамоат арбоби. У қозоқ ёзма адабиётининг асосчиси ва унинг биринчи классики, шунингдек, рус ва европа маданиятига маърифатли либерал ислом асосида ёндашишга интилган маданий ислоҳотчи ҳисобланади.
Абай Қунанбаев
Сурат: gov.kz
Абай Арғин қозоқ қабиласидан бўлган катта бой Қунанбой Оскенбаев (Ускенбаев) оиласида туғилган. Унинг оиласи маҳаллий зодагонларга тегишли эди, аждодлари ҳукмдорлар ва бейларданбўлган.
Болалигидан Абай араб, форс ва бошқа шарқ тилларини ўрганган, рус мактабида ўқиган. У етук ёшида бошлаган ушбу таълим ва ўз-ўзини тарбиялаш туфайли Абай таниқли шоирга айланди.
Е. П. Михаэлис, Н. Долгополов, С. Гросс каби сиёсий сургунлар билан мулоқот Абай ҳаётидаги муҳим воқеага айланди. Унинг дунёқарашини шаклланишига шарқ шоирлари Фирдавсий, Алишер Навоий, Низомий, Фузулий, Ибн Сино каби олимлар билан биргаликда, рус классиклари асарлари ҳам таъсир кўрсатди. A. Қунанбаев А.С.Пушкиннинг «Евгений Онегин» асари таржимасини ўз зиммасига олади.
Сурат: Караван Инфо АА
“Евгений Онегин” таржималарида, Абай сўзларни мукаммал мослаштириш, муқобил тасвирлар, оҳанг, урғу, қофия ва талаффуз усуллари мисолларини яратди. Шеъриятдаги энг қийин талаблардан бири таржимада урғули қофияли сўзни асл нусхада урғули қофияли сўз билан етказиш эди. Валерий Брюсов буни таржимон маҳоратининг энг катта синови деб атаган. Абай таржимаси ҳам бу борада таҳсинга сазовор.
Лермонтов шеърларининг таржималари Абайнинг таржимон сифатидаги ишининг асосий қисмини ташкил қилади. Улар орасида «Бородино», «Яҳудий мусиқаси», «Гётедан», «Ўзингга ишонма», «Дума», «Ханжар», «Ибодат», «Терек совғалари», «Йўлда ёлғиз чиқаман», «Жин» каби ажойиб асарлар бор ва бу Абайнинг ўқувчи сифатида ўзининг нозик диди ва эстетик туйғусини кўрсатади.
Академик Заки Ахметов шундай деб ёзган эди: «У айниқса рус шоирига яқин эди, у билан руҳий қариндошликни ҳис қилар эди. Абай рус шеъриятига мафтункорлигини тарбиялаб, айнан Лермонтов билан энг буюк маънавий бирликни топганининг аҳамиятини баҳолаб бўлмайди. Уша пайтга келиб, у интеллектуал дунёни, нафақат буюк шоирнинг, балки бутун рус жамиятининг эҳтиёжлари ва тақдирини чуқур тушунган. Шунинг учун у бу халқнинг шеъриятини мукаммал ҳис қилар эди. У Лермонтовнинг норозилиги, қайғуси ва ғазаби ижтимоий қарама-қаршиликлар бўйинтуруғи остида азоб чекаётган рус халқининг норозилиги, ғазаби ва қайғусини акс эттирганини аниқ тушунар эди».
Абайнинг Москвадаги ҳайкали
Сурат: Россиянинг ёдгорликлари
Рус классикларининг таржималари орқали Абай қозоқ халқи қайси томонга ҳаракат қилиши кераклигини кўрсатишга ҳаракат қилди. Абай Қунанбаев юксак адабий санъат намуналарини кўрсатишга, шунингдек, ўз халқининг маданий меросини кенгайтириш ва чуқурлаштиришга интилди. У рус адабиётининг элементларини қозоқ маданиятига олиб кирди, ватандошлари учун янги уфқларни очди ва адабий уфқларни бойитишга ҳисса қўшди. Шундай қилиб, Абайнинг рус классикларининг таржималарини икки маданият ўртасидаги ўзаро тушуниш ва бойитишга ҳисса қўшадиган ўзига хос кўприк деб ҳисоблаш мумкин.
Такен Алимқуловнинг таъкидлашича, Абай қалами остида ҳар бир шеър янги ўзига хос уйғунликни топиб, янги бирлашган тилга, она тилига айланарди.
Абай Қунанбаев ҳақида 10 та қизиқарли факт:
1. Абай ёзишдан ташқари мусиқий ижод билан ҳам шуғулланган ва шеърларини мусиқага таржима қилган.
2. Бирлашган Қиролликнинг пойтахти Лондонда Абай Қунанбаев ҳаёти ва ижодига бағишланган катта музей мавжуд.
3. У 13 ёшида ишлай бошлади, чунки отаси уни аста-секин маъмурий ишларга жалб қилар эди.
4. Абай Қунанбаев ижодининг асосий қисми эркаклар ва аёллар ўртасидаги тенглик ғояси билан сингдирилган.
5. Унинг ижодкорлиги қозоқ, рус ва европа маданиятларини бирлаштиришга интилди.
6. Абай Қунанбаев қозоқ тилида ёзилган биринчи меъёрий ҳужжатни яратишда ўз ҳиссасини қўшди.
7. У Иван Крылов, Aлександр Пушкин ва Михаил Лермонтовнинг бир қатор асарларини қозоқ тилига таржима қилган.
8. Москвада Чистые прудыда Абай ҳайкали ўрнатилган.
9. Абай 170 га яқин шеър, 56 та таржима, 45 та тарбия сўзи, 3 та поэма яратган.
10. Қозоғистонда ўз фарзандларига шоир номини бериш жуда машҳур.