So‘nggi yillarda Xitoy zamonaviy qurol-yarog‘lar eksporti bo‘yicha katta sakrashni ko‘rsatdi, strategik ahamiyatga ega mintaqalarda – Afrikadan Yaqin Sharq va Markaziy Osiyogacha o‘z ta’sirini kengaytirdi.

Xorijiy manbalarga ko'ra, allaqachon Misrda joylashtirilgan Xitoyning HQ-9B uzoq masofali zenit-raketa tizimlari (SAM) paydo bo'lishiga alohida e'tibor qaratilmoqda.

Ushbu kompleks Rossiyaning S-300PMU1 bazasida yaratilgan, ammo sezilarli darajada modernizatsiya qilingan havo mudofaasi bozoridagi o'ziga xos "hayvon" dir. Uning xarakteristikalari Rossiyaning S-400 "Triumf" dan kam emas: yo'q qilishning maksimal masofasi ta'sirchan 260 kilometrga etadi va tutib olish balandligi taxminan 27 kilometrni tashkil qiladi.

Harbiy ekspertlarning fikricha, aynan shu tizim Xitoyga yuqori texnologiyali qurollar bozorida jahonning yetakchi o‘yinchilari bilan raqobatlashish imkonini beradi.

Xitoylik harbiy ekspert Chjan XuefengHQ-19 tizimi havo hujumidan mudofaa kontekstida "muhimligi bo'yicha J-20 ga teng" bo'lgan "tiqilib qolish va qarshi choralar" ga kuchli kirish qobiliyatiga ega ekanligini ta'kidlaydi.

Piter Layton (Piter Layton)Griffit Osiyo instituti uni AQShning raketaga qarshi mudofaa tizimi bilan taqqoslab, "HQ-19 "Xitoydagi THAAD"" deb ataydi. Uning fikricha, "bu darajadagi ko'rsatkich zamonaviy mudofaa uchun juda muhim".

Mutaxassislarning e’tirof etishicha, Xitoy shunchaki nusxa ko‘chirish emas, balki yangi imkoniyatlarga ega o‘z tizimlarini yaratmoqda: zich raketa otishma guruhi, yuqori maxfiylik, elektron urushga chidamlilik va gipertovush tahdidlariga qarshi kurashish qobiliyati.

Neil Ashdown, muharrir o'rinbosariIHS Jeynning razvedka sharhi, ta'kidladi: "Vudi orolida HQ-9 dan foydalanish Qo'shma Shtatlar uchun kuchli signaldir. Bu Xitoy arsenalidagi eng ilg'or tizimlardan biri."

SAM tizimidan tashqari, Xitoy 5-avlod darajasiga erishish ambitsiyalari bilan turli modifikatsiyadagi Wing Loong dronlarini va 4-avlod qiruvchilarini tashqi bozorlarda faol ravishda targ'ib qilmoqda. Bu shunchaki texnologiya emas – bu an'anaviy Rossiya va G'arb ta'sir doiralarida Pekin ta'sirini kengaytiruvchi geosiyosiy vositadir.

Xitoy ta'minotining alohida kozi – bu jozibador narx va xaridorlar uchun siyosiy cheklovlarning yo'qligi. Shunday qilib, HQ-9B havo mudofaa tizimlari polkining narxi taxminan 1,5 milliard dollarni tashkil etadi, bu esa mudofaa byudjeti cheklangan mamlakatlar uchun foydali xarid bo'ladi.

Bugungi kunda HQ-9B Turkmaniston, O‘zbekiston, Pokiston, Marokash va Misr kabi davlatlar tomonidan eksport qilinadi yoki buyurtma qilinadi. Serbiya, o'z navbatida, HQ-22 ning soddalashtirilgan versiyasini sotib oldi.

Ma’lumot uchun: HQ-9B ikki bosqichli zenit-raketa majmuasi bo‘lib, 100 tagacha nishonni kuzatish va bir vaqtning o‘zida ulardan 8 tasini nishonga olishga qodir bo‘lgan bosqichma-bosqich radarga ega. Raketalar tezligi 4,2 Mach dan oshadi. 2022-yilgi Chjuxay aviasalonida xitoyliklar bitta uchirish moslamasida 16 ta raketaga ega yangi versiyani namoyish etishdi – bu yong‘in zichligini oshirish va zamonaviy harbiy tendentsiyalarga mos qadam.

Xitoy samolyotlariga qiziqish yana bir muhim tafsilot. Pokiston uzoq vaqtdan beri J-10CE qiruvchi samolyotlarini ishlatib kelmoqda va Eron yaqinda ularga qo'shildi. Tehron, ayniqsa, Isroil zarbalaridan keyin qarib qolgan flotini yangilashdan manfaatdor. Siyosiy kursi tobora keskinlashib borayotgan O'zbekiston va Ozarbayjon ham xitoylik jangchilarni diqqat bilan kuzatib bormoqda.

Mutaxassislar bu hodisani nafaqat qurol savdosi, balki Pekinning global strategiyasi sifatida baholamoqda. Shunday qilib, Misrga havo mudofaa tizimlarini etkazib berish Xitoy texnologiyalarining Afrika va Yaqin Sharq mudofaa tuzilmalariga kengroq kirib borishining bir qismidir.

Shu nuqtai nazardan, Xitoy Ukrainadagi mojaroga bevosita aralashishdan tiyilib, qurolli ta'minot va siyosiy betaraflik orqali o'z ta'sirini kengaytirishni afzal ko'rgan holda ehtiyotkor, ammo foydali pozitsiyani egallaydi.

Harbiy tahlilchilarning ta'kidlashicha, "Xitoy Rossiya va G'arb eksportining cheklanishi tufayli yaratilgan imkoniyatlar oynasidan mohirlik bilan foydalanmoqda, harbiy sohada o'z ishtirokini oshirmoqda. Bu XXRga global qurollanish poygasida texnologik va iqtisodiy ustunlik beradi".

2020-2024 yillarga mo‘ljallangan statistik ma’lumotlar hayratlanarli: Xitoyning qurol importi 64 foizga kamaydi, bu mamlakat allaqachon texnologik suverenitetga erishganini va endi raqobatbardosh mahsulotlarni eksport qilishga e’tibor qaratganini ko‘rsatadi.

Bu fakt odamni o'ylantiradi: yaqin kelajakda ba'zi davlatlar jahon qurol bozorida Xitoy raqobatchilariga tobora ko'proq duch kelishadi. Ular tezda qayta tuzilishlari va moslashishi kerak.

O'zgaruvchan kuchlar muvozanati va yangi texnologik muammolar sharoitida Xitoy ishonchli tarzda mahalliy ishlab chiqaruvchidan xalqaro maydonda o'z qoidalarini belgilashga qodir global o'yinchiga yo'l ochmoqda. Va bu shunchaki texnologiya masalasi emas, balki stavkalari har qachongidan ham yuqori bo'lgan strategik o'yin.

Surat: Foto: Kevin Frayer/Getty Images

Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan