«Адам баласы жылап туады,кейіп өледі. Екі ортада бұл дүниенің рақатының қайда екенін білмей , бірін -бірі алдап , біріне — бірі мақтанып,есіл өмірді ескерусіз,босқа,жарамсыз қылықпен ,қор етіп еткізеді де , таусылған күнінде бір күндік өмірді бар малына сатып алуға таба алмайды . Қулық саумақ, көз сүзіп ,тіленіп ,адам саумақ — өнерсіз иттің ісі . Әуел Құдайга сыйынып ,екінші өз қайратыңа сүйеніп оқиғаның еңбегіңді сау, еңбек қылсан , қара жер де береді ,құр тастамайды.»
(Ә.Құнанбаевтың» Қара сөздерінен»).
Абай (Ибрагим) Құнанбаев 1845 жылы 10 тамызда дүниеге келген. Бұл қазақтың көрнекті ақыны, философы, композиторы, ағартушысы, ойшылы және қоғам қайраткері. Ол қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы және оның алғашқы классигі, сондай-ақ ағартылған либералды ислам негізінде орыс және еуропалық мәдениетке жақындауға ұмтылған мәдениет реформаторы болып саналады.
Абай Кунанбаев
Фото: gov.kz
Абай қазақ Арғын тайпасынан шыққан ірі бай Құнанбай Өскенбаевтың (Өскенбаев) отбасында дүниеге келген. Оның отбасы жергілікті дворяндарға тиесілі, ата-бабалары билеушілер мен билер болған.
Бала кезінен Абай араб, парсы және басқа да шығыс тілдерін оқып, орыс мектебінде оқыды. Осы білім мен өзін-өзі тәрбиелеудің арқасында ол жетілген жасында Абай көрнекті ақын болды.
Абай өміріндегі маңызды оқиғалар саяси Е. П.Михаэлис, Н. Долгополов, С.
Гросс сияқты саяси жер аударылғандармен қарым-қатынас болды. Оның
дүниетанымының қалыптасуына Фирдоуси, Алишер Навои, Низами, Физули,
Ибн Сина сияқты шығыс ақындары мен ғалымдары да, орыс классиктерінің
шығармалары да әсер етті. А. Құнанбаев А. С. Пушкиннің «Евгений Онегин»
аударуды қолға алады.
Фото: Караван инфо АА
«Евгений Онегиннің» аудармаларында Абай сөздердің, образдардың баламалылығының, әуеннің, екпіннің, рифма мен интонацияның тамаша сәйкестігінің мысалдарын жасады. Поэзиядағы ең қиын талаптардың бірі-аудармадағы перкуссиялық рифмалық сөзді түпнұсқада перкуссиялық рифмалық сөзбен жеткізу. Валерий Брюсов мұны аудармашының шеберлігінің ең үлкен сынағы деп атады. Абаевтың аудармасы осыған байланысты таң қалдырады.
Лермонтов өлеңдерінің аудармалары Абай шығармашылығының негізгі бөлігін аудармашы ретінде құрайды. Олардың арасында «Бородино», «Еврей әуені», «Гетеден», «Өзіңізге сенбеңіз», «Дума», «Қанжар», «Дұға», «Теректің сыйлықтары», «Мен жолға жалғыз шығамын», «Жын» (үзінді) сияқты керемет туындылар бар Абайдың оқырман ретіндегі нәзік талғамы мен эстетикалық сезімі туралы айтады.
Академик Заки Ахметов былай деп жазды: «Ол әсіресе орыс ақынына жақын болды, онымен рухани туыстық сезінді. Орыс поэзиясына жанашырлық таныта отырып, Абай Лермонтовпен ең үлкен рухани бірлікті тапқанының маңыздылығын асыра бағалауға болмайды. Ол кезде ол зияткерлік әлемді, ұлы ақынның ғана емес, бүкіл орыс қоғамының қажеттіліктері мен тағдырын терең түсінді. Сондықтан ол осы ұлттың поэзиясын да жақсы сезінді. Ол Лермонтовтың ашуы, қайғысы мен ашуы қоғамдық қайшылықтардың қамытында азап шеккен орыс халқының ашуын, ашуы мен қайғысын көрсететінін анық түсінді.»
Мәскеудегі Абай ескерткіші
Фото: Ресей ескерткіштері
Орыс классиктерінің аудармалары арқылы Абай қазақ халқының қандай жолмен жүруі керектігін көрсетуге тырысты. Абай Құнанбаев жоғары әдеби өнердің үлгілерін көрсетуге, сондай-ақ өз халқының мәдени мұрасын кеңейтуге және тереңдетуге ұмтылды. Ол орыс әдебиетінің элементтерін қазақ мәдениетіне енгізіп, отандастары үшін жаңа көкжиектер ашып, әдеби ой-өрісті байытуға ықпал етті. Осылайша, Абайдың орыс классиктерінің аудармаларын олардың өзара түсіністігі мен байытуына ықпал ететін екі мәдениеттің арасындағы көпір деп санауға болады.
Такен Әлімқұлов Абай қаламының астында әр өлең жаңа үндестікке ие болып, жаңа тілмен біртұтас болып, өзінің, ана тіліне айналғанын мәлімдеді.
Абай Құнанбаев туралы 10 қызықты факт:
1. Абай жазбаша шығармашылықтан басқа музыкалық шығармашылықпен айналысып, өлеңдерін музыкаға аударды.
2. Ұлыбританияның астанасы Лондонда Абай Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығына арналған ірі мұражай орналасқан.
3. 13 жасында ол жұмыс істей бастады, өйткені әкесі оны біртіндеп әкімшілік жұмысқа тартты.
4. Абай Құнанбаев шығармашылығының негізгі бөлігі ерлер мен әйелдердің теңдігі идеясына толы.
5. Оның шығармашылығы қазақ, орыс және еуропалық мәдениеттерді біріктіруге ұмтылды.
6. Абай Құнанбаев қазақ тілінде жазылған алғашқы нормативтік құжатты жасауға өз үлесін қосты.
7. Ол Иван Крылов, Александр Пушкин және Михаил Лермонтовтың бірқатар шығармаларын қазақ тіліне аударуды жүзеге асырды.
8. Мәскеуде Таза тоғандарда( Чистые пруды) Абай ескерткіші орнатылды.
9. Абай 170-ке жуық өлең, 56 аударма, 45 қара сөз, 3 поэманы шығарды.
10. Қазақстанда балаларын ақынның есімімен атау өте танымал.