OSTONA, 8 sentyabr – “Karavan Info” IA.Biylar tarixi qozoq jamiyati taraqqiyotida alohida o‘rin tutadi. Ular nafaqat sudyalar, balki siyosiy rahbarlar bo'lib, ularning qo'lida ijroiya, sud va harbiy hokimiyat to'plangan. Ularning ishtirokisiz xon saylashning iloji yo‘q edi: aynan qurultoylarda qabila biylari bo‘lajak hukmdor taqdirini hal qilishardi.

Xonlikning sud tizimi Tauke xon davrida tuzilgan "Jeti jargi" qonunlar to'plamiga asoslangan edi. Bu normalar islom qonunlari va urf-odatlariga (adet-gurip) asoslangan bo‘lib, Kultobeda har yili o‘tkaziladigan qurultoylar urug‘lararo masalalarni hal etishda minbar vazifasini o‘tagan. 19-asrda Abay Kunanboyev biylar bilan birgalikda 74 ta moddadan iborat “Karamolin nizomi”ni tuzib, anʼanani tikladi.

Biylarning roli suddan ancha uzoqqa cho'zilgan. Ular klan yoki juz nomidan yozishmalarni olib borishlari, qo'shin to'plashlari, resurslarni nazorat qilishlari va diplomatik muzokaralar olib borishlari mumkin edi. Shunday qilib, Katta juzning Tole bi haqiqatda Toshkentni boshqargan, qo‘shni davlatlar bilan shartnomalar tuzgan va juzlararo nizolarning oldini olgan.

Biroq 18-asrdan boshlab Rossiya imperiyasining kuchayishi tufayli biylar tizimi asta-sekin oʻz taʼsirini yoʻqotdi. 1822–1824 yillardagi islohotlardan keyin xon hokimiyati bekor qilindi, 19-asr oxiriga kelib sud funksiyalari nihoyat rus maʼmuriyatlariga oʻtdi. 1920-yillarda sovet hokimiyatining kelishi bilan biylar instituti nihoyat yoʻqoldi.

Shunga qaramay, biylar merosi an'analar, urf-odatlar va xalq o'zini o'zi boshqarishning o'ziga xos kombinatsiyasini aks ettiruvchi Qozog'iston siyosiy va huquqiy madaniyatining muhim qismiga aylandi.

Ochiq manbalardan olingan fotosurat

Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan