Душанбе, 04 ноябр, – АИ «Корвон Иттилоот».  Дар Остона, дар Институти Чин ва Осиёи муосири Академияи илмҳои Русия, конфронси байналмилалии илмии «Ҳамкории бисёрҷониба дар АвруОсиё: шаклҳо ва самтҳои нав» анҷом ёфт. Дар кори он намояндагони Русия, Беларус, кишварҳои Осиёи Марказӣ, Ҷанубӣ, Шарқӣ ва Ҷанубу Шарқӣ, кишварҳои Шарқи Наздик, роҳбарони идораҳои давлатӣ, намояндагони созмонҳои байналмилалӣ ва марказҳои таҳлилии пешсаф иштирок намуданд.

Яке аз суханварони асосии ин ҳамоиш Рашид Алимов — собиқ Дабири кулли Созмони ҳамкории Шанхай (СҲШ), профессори Академияи идоракунии давлатӣ назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон буд.

Ӯ дар маърӯзаи худ таҳти унвони «СҲШ дар АвруОсиёи нав: чаҳоряк асри рушди институтсионалӣ ва дурнамои оянда» зикр намуд, ки таъсиси ин Созмон дар оғози ҳазорсолаи нав як гардиши муҳим дар рушди ҳамкории минтақавии бисёрҷониба гардид.

«Дар тӯли 25 сол СҲШ аз як сохтори маҳдуди амниятӣ ба созмони бонуфузи байналмилалӣ табдил ёфт, ки имрӯз ҷузъи муҳими меъмории сиёсӣ, иқтисодӣ ва башардӯстонаи АвруОсиёи нав ба шумор меравад», — гуфт Алимов.

Ба гуфтаи ӯ, СҲШ аз 6 кишвари муассис ба иттиҳоде табдил ёфтааст, ки имрӯз 27 давлатро фаро мегирад. Ҷуғрофияи Созмон аз Арктика то Уқёнуси Ҳинд, аз Уқёнуси Ором то гарданаи Суэтс тӯл мекашад.

Профессор таъкид кард, ки қувваи асосии СҲШ на дар андоза, балки дар қобилияти хосаи муттаҳид сохтани кишварҳои гуногунтавозун атрофи рӯзномаи мусбат ва таҳкими эътимод байни давлатҳо бо моделҳои мухталифи сиёсиву иқтисодӣ аст.

«СҲШ ҳеҷ гоҳ моделҳои дигаронро нусхабардорӣ накард, балки роҳу усулҳои худро таҳия намуд — аз муборизаи ҳамоҳанг бо “се офат” то пешбурди ташаббусҳо дар самти ҳамоҳангсозии стратегияҳои миллӣ», — гуфт Алимов.

Саммити Тянҷзин ва аҳаммияти Стратегияи-2035

Дар идомаи суханронии худ Алимов ба саммити 1 сентябри соли 2025 дар шаҳри Тянҷзин таваҷҷуҳи хос зоҳир кард ва онро як марҳалаи муҳими таърихии Созмон хонд. «Ин саммит исбот кард, ки бо вуҷуди баъзе ихтилофҳои мавҷуда байни давлатҳои аъзо, СҲШ ҳамоно як сохтори муттаҳид боқӣ монда, тибқи “Рӯҳи Шанхай” амал мекунад», — гуфт ӯ.

Ба гуфтаи Алимов, натиҷаи калидии саммит қабули Стратегияи рушди СҲШ то соли 2035 мебошад.

«Дар шароити тағйирёбии амиқи низоми ҷаҳонӣ ва афзоиши ноустуворӣ ин ҳуҷҷат нақши компасро мебозад, ки самти рушди Созмонро барои даҳсолаи оянда муайян мекунад», — шарҳ дод ӯ.

Дар Стратегия самтҳои асосӣ муайян шудаанд: пешбурди низоми ҷаҳонии бисёрқутбӣ, радди рӯёрӯии блокҳо ва таҳкими принсипҳои адолати ҷаҳонӣ, ки комилан ба мавқеи кишварҳои Ҷануби Глобалӣ мутобиқат доранд.

Алимов як нуқтаи муҳими ҳуҷҷатро таъкид кард — эътирофи Осиёи Марказӣ ҳамчун меҳвари асосии Созмон. Ба гуфтаи ӯ, худи идеяи таъсиси СҲШ маҳз аз зарурати посухи дастаҷамъона ба чолишҳое, ки дар ҳамин минтақа мутамарказ буданд, сарчашма гирифта буд. Аз ин рӯ, таваҷҷуҳи стратегӣ ба Осиёи Марказӣ то соли 2035 қисми ҷудонашавандаи сохтори СҲШ хоҳад монд.

Архитектураи нави амният ва марказҳои минтақавӣ

Собиқ Дабири кулли СҲШ инчунин қарорҳои муҳими саммити Тянҷзинро дар бахши амният шарҳ дод. Ӯ аз таъсиси Маркази умумиҷаҳонӣ оид ба муқовимат ба таҳдидҳо дар шаҳри Тошканд (Ӯзбекистон) ва Маркази зиддимаводи мухаддир дар шаҳри Душанбе (Тоҷикистон) ёдовар шуд.

«Дар фазои СҲШ як “мушти амниятӣ”-и нав шакл мегирад — механизми институтсионалии насли нав, ки на танҳо ба таҳдидҳо посух медиҳад, балки ба пешгирии стратегӣ нигаронда шудааст», — гуфт Алимов.

Ба масъалаи муносибати ҷомеаи ҷаҳонӣ ба СҲШ низ дахл намуда, Алимов таъкид кард, ки ҳатто ВАО-и ғарбӣ, бо вуҷуди шубҳаҳо ва кӯшиши баробар кардани Созмон бо “анти-НАТО”, аҳамияти рӯзафзуни онро эътироф мекунанд. «Аксари таҳлилҳо дар як нуқта ҳамназар ҳастанд: нақши СҲШ дар ташаккули низоми нави бисёрқутбӣ пайваста меафзояд», — илова намуд ӯ.

Формулаи оянда

Дар ҷамъбасти суханронӣ Рашид Алимов зикр намуд, ки пас аз саммити Тянҷзин Созмон ба марҳалаи сифатан нави рушди худ ворид шудааст. «СҲШ танҳо ба тағйироти сиёсати ҷаҳонӣ вокуниш нишон намедиҳад — он худ ба ташаккули ин тағйирот мусоидат мекунад», — гуфт ӯ.

Ба гуфтаи коршинос, Созмони ҳамкории Шанхай имрӯз мисли як “академияи дипломатӣ” амал мекунад, ки дар он даҳ мактаби гуногуни дипломатӣ на рақобат, балки омӯзиши мутақобила ва таҳияи меъёрҳои нави шарикӣ доранд.

«Дар АвруОсиёи нав, ки конфигуратсияҳо босуръат тағйир меёбанд, танҳо чунин намуди созмон метавонад даъвои раҳбариро дошта бошад — на дар маънои гегемонистӣ, балки дар маънои созанда.СҲШ ба меъмории кӯҳна намегунҷад, балки дар сохтмони меъмории нав саҳм мегузорад. Ва эҳтимолан, маҳз дар ҳамин аст рисолати таърихии он дар замони таҳаввулоти бузург», — ҷамъбаст кард Рашид Алимов.

Тасвир: «Евразия сегодня», Midjourney