16 желтоқсанда атап өтілетін Қазақстанның Тәуелсіздік күні туыс түркі халықтары арасындағы жақындасудың жаңа дәуірінің басталуын белгіледі. Филология ғылымдарының докторы, Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университетінің профессоры Мұрат Сабыр елдің егемендік алғаннан бергі жолын талдай отырып, осы туралы айтады.
Ғалымның айтуынша, Түркияның Қазақстанның тәуелсіздігін бірінші болып мойындағаны символикалық болды. Бұл шешімнің тек саяси ғана емес, сонымен қатар тарихи, тілдік және мәдени ұқсастықтарға негізделген терең рухани маңызы болды. ХХ ғасырдың басында-ақ Мұстафа Кемал Ататүрік КСРО құрамында болған түркі халықтарымен тіл, тарих және мәдениет «көпірлерін» сақтау қажеттілігі туралы айтқан. Осы бағытты жалғастырған Түркия президенті Тұрғыт Өзал тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Қазақстанды халықаралық аренада қолдауда маңызды рөл атқарды. Бұл қадам стратегиялық серіктестік пен түркі интеграциясының берік негізін қалады.
Профессор тәуелсіздік сәті қазақстандықтарға қуаныш пен алаңдаушылық әкелгенін еске алады. 1986 жылғы желтоқсан оқиғаларын бастан кешірген ұрпақ үшін бұл ғасырлар бойғы арманның орындалуы болды. Болашақтың белгісіздігіне қарамастан, қоғамда үміт пен сенім басым болды, ал тәуелсіз мемлекет азаматтарының мәртебесі ел тағдыры үшін жауапкершілік сезімін тудырды.
Түркі елдерінің жақындасуы туралы айта келе, Мұрат Сабыр бірнеше негізгі факторларды атап өтеді. Ең алдымен, ынтымақтастықтың институционалдануы: 2009 жылы Түркі мемлекеттерінің ынтымақтастық кеңесінің құрылуы, кейінірек Түркі мемлекеттері ұйымы болып қайта құрылуы. Үкіметтік және парламенттік деңгейдегі саммиттер мен кездесулерді үнемі өткізу өзара сенімді нығайта түсуде. Ортақ тарихи және рухани мұра зерттеліп, бірыңғай әліпби мен терминология мәселелері талқыланатын ТҮРКСОЙ мен Түркі академиясының жұмысының арқасында мәдени және тілдік ынтымақтастық айтарлықтай серпін алды.
Білім беру саласындағы ынтымақтастық та маңызды рөл атқарады: студенттер алмасу, бірлескен университеттер және бағдарламалар диалог пен өзара түсіністікке бағытталған жаңа буын қалыптастыруда. Түркі жақындасуының экономикалық өлшемі аймақ елдерін тек мәдени ғана емес, сонымен қатар практикалық тұрғыдан да байланыстыратын Транскаспий халықаралық дәлізін қоса алғанда, көлік жобаларымен нығайтылады.
Сонымен қатар, ғалым түркі әлемінің бірлігі идеясы біртұтас мемлекет құруды немесе ұлттық бірегейліктен бас тартуды білдірмейтінін атап өтеді. Бұл тығыз байланыстар, мәдени және ақпарат алмасу, саяси және экономикалық өзара әрекеттесу туралы. Бұл жақындасу түркі тарихын жаһандық контексте жаңаша түсінуге мүмкіндік береді және жаһанданудың және бірегейліктің жоғалуының қиындықтарына қарсы тұрады.
Профессор тарихи сананы жаңғыртудағы тілдің рөліне ерекше назар аударады. Оның ойынша, тарих ең алдымен ұлттың жолын, дүниетанымын және құндылықтарын көрсететін тілде сақталады. Сондықтан ежелгі түркі жазба ескерткіштерін жүйелі түрде зерттеу және танымал ету, тіл мен түркітану тарихын оқытуды күшейту, ұлттық терминологияны стандарттау және түркі әлемімен тілдік байланысты белсенді түрде дамыту маңызды. Ол ортақ түркі әліпбиіне негізделген латын әліпбиіне көшуді өзара түсіністікті тереңдетудің маңызды қадамы ретінде қарастырады.
Мұрат Сабыр тарихи сабақтастық мәселесіне ерекше тоқталып, Қазақстанның Алтын Орданың мұрагері болып саналатынын атап өтеді. Сол кезеңдегі мемлекеттік дәстүрлер, құқықтық нормалар және қыпшақ тілі Қазақ хандығы мен қазіргі заманғы Қазақ мемлекетінің құрылуының негізін қалады. Оның айтуынша, өткенді осылай түсіну тек ғылыми тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар ұлттық жадты нығайту және Қазақстанның Еуразия кеңістігіндегі жауапкершілігін тану үшін де маңызды.
Фото: Мұрат Сабырдың жеке мұрағатынан