30 қыркүйекте Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаров халыққа үндеу жасады.

Мемлекет басшысының Жолдауы:

«Құрметті Қырғызстан халқы!

Мен сізге қайта хабарласуды шештім.

25 қыркүйекте Жогорку Кенеш өзін-өзі тарату туралы шешім қабылдағанына байланысты бүгін мен 8-ші Жогорку Кенеш депутаттарының сайлауын 30 қарашаға белгілеу туралы жарлыққа қол қойдым.

Осылайша, ағымдағы жылдың 30 қарашасында Жогорку Кенеш депутаттарын сайлау өтеді.

Ең алдымен осы бастаманы көтеріп, қолдау білдірген барлық депутаттарға үлкен алғысымды білдіремін.

Сіз парламенттік өкілеттігіңіздің қалған бір жылын емес, мемлекеттің ұзақ мерзімді тұрақтылығын ойладыңыз.

Сіз мемлекеттік деңгейде ойланып, мемлекетшіл екеніңізді көрсеттіңіз.

Өйткені алдағы уақытта бес жылда екі сайлау сәйкес келетін болса, бұл біріншіден, Орталық сайлау комиссиясына қиындық туғызса, екіншіден, саяси тұрақтылыққа әсер етуі мүмкін.

Үшіншіден, алдағы күзде Шанхай ынтымақтастық ұйымының саммиті мен Дүниежүзілік көшпенділер ойындарын өткіземіз.

Басқаша айтқанда, біз үлкен оқиғаларға дайындалуымыз керек.

Кейбір саясаткерлер мен оппозиция өкілдері мұны бір жылдан кейін өтетін президенттік сайлауға дайындық деп ойлауы мүмкін.

Жоқ, құрметті жерлестер, мен бірде-бір депутатты тарату туралы бастама көтерген жоқпын.

Осыдан бес жыл бұрын халықтың 80 пайызының қолдауымен сайландым.

Келесі сайлауда сайлауға түссем, 90 пайыз қолдау табатыныма сенімдімін.

Өйткені, халықтың қолдауы бұрынғыдан да күшейе түскенін сеземін.

Ұзақ мерзімді саяси тұрақтылық орнағанына қуаныштымын.

Енді Құдай қаласа, екі сайлаудың арасында бір жарым жыл үзіліс болады.

Сондықтан, құрметті депутаттар, сіз жеке мүддені бәрінен жоғары қоймастан, ең дұрыс шешім қабылдадыңыз.

Біз басқару жүйесін оңтайландырып, дұрыс жолға қойдық, саяси дағдарыстарды жойып, экономикалық өсуді қамтамасыз еттік.

Енді ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз ететін кез келді. Ал бүгінде ұзақ мерзімді тұрақтылық орнады деп айта аламыз.

Енді, құрметті қырғызстандықтар, менің үндеуімнің мәні мынада.

Тәуелсіздік алған 30 жыл ішінде Қырғызстанда үш рет төңкеріс болды. Үшеуі де сайлауға қатысты болды. Үш рет мемлекетіміз күйреудің аз-ақ алдында қалды.

Бұл сайлау әділетсіз өткендіктен болды: дауыстар басқа кандидаттардың пайдасына қайта жазылды, нәтижелер бұрмаланды, дауыстар сатып алынды – қысқасы, сайлау билеуші күштер қалағандай өтті.

Біз ескі сайлау жүйесін жойдық.

Сайлау бюллетеньдерін алдын ала басып шығарып, көліктерге тиеп, күзетпен сайлау учаскелеріне жеткізіп беретін күндер өткен.

Қазір барлығы цифрландырылған.

Сайлау учаскесіне келіп, тіркеуден өткенде компьютер бюллетень береді.

Сіз кандидатты таңдап, бюллетеньіңізді автоматтандырылған сайлау жәшігіне тастайсыз.

Автоматтандырылған дауыс беру жәшігі сіздің дауысыңызды бірден жазып алады және дауыс беру аяқталғанша күтеді. Дауыс беру аяқталғаннан кейін – 20:00-де – ұяшықта тиісті түймені басқан кезде әр кандидат алған дауыстар бірден көрсетіледі.

Сонымен қатар, бюллетеньдер жәшіктен алынып, бақылаушылардың қатысуымен қолмен есептеледі. Бұл бюллетеньдер бір жылға мұрағатта сақталады.

Егер кандидат белгілі бір сайлау учаскесінің нәтижелеріне күмән келтірсе, олар өтініш беріп, бюллетеньдерді қайта санауға бастамашы бола алады.

Бір сөзбен айтқанда, ешбір кандидат немесе партия сайлау нәтижелеріне күмән келтіре алмайды. Өйткені біздің сайлау жүйеміз толығымен цифрландырылған және автоматтандырылған.

ТМД елдерінде мұндай сайлау жүйесі бізде ғана.

Қырғызшаның мынандай орынды сөзі бар:

«Аузын күйдіретін сүтті айранмен ішеді» —

Бірде сүтке күйіп, айранға үрлейді.

Сайлаудағы бұрмалаушылықтың кесірінен үш рет төңкеріске ұшырап, біз адам факторының мүмкіндігінше жойылуын қамтамасыз еттік: сайлау процесі толығымен цифрландырылған және автоматтандырылған.

Осы арқылы не айтқым келді.

Бұдан былай сайлау процесі кезінде дауыстарды санау және нәтижелерді шығару кезінде билік тарапынан ешқандай ықпал болмайды.

Компьютер дауыстарды санап, нәтижелерді бірден көрсетеді.

Осыдан кейін қолмен қайта санауға болады. Сайып келгенде, ешқандай айырмашылық болмайды — компьютер нәтижелері мен қолмен есептелген бюллетеньдер сәйкес келеді.

Енді, құрметті қырғызстандықтар, сөзімнің негізгі түйініне көшейік.

Соңғы 30 жылда сіз депутаттардың неше түрін көрдіңіз: жақсы мен жаманды, популистер мен демагогтарды, сөйлейтіндер мен шешендерді, бай мен кедейді, дауысты сатып алушы мен сатушыны.

Сондықтан, депутаттарды сайлау өнерінің нағыз «шеберлеріне» айналып үлгергеніңізге сенімдімін. Алдағы сайлауда тек лайықты кандидаттарға дауыс берулеріңізді сұраймын. Лайықты кандидаттарды таңдау енді сіздің қолыңызда.

«Біздің адам» деген ұғыммен шектеліп қалмаңыз. Чатқалдан не Алайдан, Ат-Башыдан, Қарқырадан келсін — бәрі сенікі. Біз бәріміз бір халықпыз.

Қолданыстағы заң бойынша әр округтен үш депутат сайланады; үшінші орын әйелдерге арналған.

Бұған дейін әйелдер ерлермен тең дәрежеде сайлауға қатысқан.

Көрдіңіз бе?

Біз әлемнің ешбір елінде теңдесі жоқ жүйені енгіздік. Біз жария еттік: әйелдердің құқықтары шектелмеуі керек. Біз әйелдерді құрметтейтін халықпыз. Халқымыздан ел басқарған әйелдер мен Отанын қорғаған батырлар шықты.

Адам құқықтары мен әйелдердің құқықтарын қорғауды дауыстап айтып жүрген елдердің өзі әйелдерге ондай жағдай жасамайды.

Олардың сөздері іс-әрекеттеріне қайшы келеді.

Олар басқалардан бірдеңені үйретуде және талап етуде жақсы, бірақ олар бұл талаптарды іс жүзінде орындамайды.

Құрметті Қырғызстандықтар!

Біз, билік өкілдері сайлаудың әділ өтуіне барлық жағдайды жасадық.

Енді адал дауыс беруді үйрену керек.

Дауыстарыңызды сатпаңыз. Егер кандидат сізге «дауысты сатып алу» туралы ұсыныспен жақындаса, оларды әшкерелеп, көпшілік алдында ұятқа қалдырыңыз, сонда олар ешқашан мұндай әрекетке бармайды.

«Жол саламын, мектеп, балабақша саламын» немесе «Саған аспаннан айды аламын» деген уәделерге сенбеңіз.

Депутат құрылыс жұмысымен айналыспайды — заңдарды жазады, оның орындалуын қадағалайды, халық пен биліктің арасына көпір болып, аудандағы мәселелерді анықтап, шешуге атсалысады.

Сіздің дауысыңызды сатып алған депутат сізге де, мемлекетке де жұмыс істемейді — олар сайлауға жұмсалған ақшаны өтеу үшін бес жыл бойы өздері үшін жұмыс істейді. Дауысыңды сатсаң, әлгі депутатты округіңнен бес жыл көрмейсің.

Үміткердің тағы бір түрі болады.

Олар әдемі сөйлеуді біледі, бірақ іс жүзінде олар ештеңе білмейді.

Осындай депутаттарды көрдіңіз, көріп те жүрсіз. Осындай депутаттардан сақ болыңыздар.

Осы сайлауда «баяғы қарияларды» сайламаңыздар, бес жыл бойына біліксіз депутаттардың үстінен арызданбаңыздар.

Егер сіз шағымдансаңыз, сіз өзіңізге шағымданасыз.

Кімді таңдасаң да 5 жыл орынбасар болады.

Бұдан былай партиялық тізімге ілініп, миллион доллар төлеп, бейтаныс адам депутат болатын бейберекет жүйе болмайды.

Бұдан былай депутаттарды тікелей өз қатарларыңыздан сайлайсыз.

Біз, үкімет, «кандидатты халық өзі таңдайтындай» барлық жағдайды жасадық.

Енді сіз қателеспей таңдап, сосын дауыс беріңіз.

Бұл жолы нағыз халық қалаулыларын – өз өкілдеріңізді сайлаңыз.

Жергілікті әкімшілік қызметкерлеріне, мемлекеттік қызметкерлерге, мұғалімдер мен дәрігерлерге де айтқым келеді.

Сайлау процесіне араласпаңыз — араласу жұмыстан босатуға ғана емес, сонымен қатар қатаң жауапкершілікке әкеледі.

Біз сізге кандидаттардың халықпен кездесуіне қатысуға тыйым салмаймыз.

Осындай кездесулерге қатысып, кандидаттардың тұғырнамаларын тыңдап, ұнағанына дауыс беріңіз. Бірақ үгіт-насихат жұмыстарына араласпаңыз.

«Бір кандидатты өткіземін» немесе «бір кандидатты жіберіп алайын» деген ниетпен жүгірмеңіз.

Мен бұл сайлауды төреші ретінде басынан аяғына дейін жеке бақылайтын боламын.

Егер қандай да бір округте әділетсіз әрекеттер тіркелсе, мен Орталық сайлау комиссиясының тексеруіне жеке қатысамын немесе комиссия құрып, сол жерге сенімді адамдарымды жіберемін.

Әрбір іс әділ қаралатын болады.

Дамыған елдердей өркениет биігіне ұмтылайық.

Біз экономиканы нығайтып, қорғаныс пен қауіпсіздікті күшейтеміз.

Біз қашанға дейін үздіксіз дау-дамайда боламыз?

Яғни, бұл сайлау тарихымыздағы ең ашық әрі әділ өтуі тиіс.

Халық кімді кандидат ретінде көргісі келсе, сол жеңіске жетуі керек.

Біз халық сайлайтын депутаттармен жұмыс істеуге дайынбыз.

Назар аударғаныңызға рақмет!».