Елдің қазіргі президенті Масуд Пезешкян басқаратын Иран Ислам Республикасының (ИИР) 14-ші үкіметі прагматикалық көзқарасқа негізделген Орталық Азиядағы саясатын айтарлықтай күшейтуде. Аймақтық ынтымақтастықтың негізгі бағыты сауда мен көлік-логистикалық байланыстарды дамытуға бағытталған.
Бұл мақсат Теһранның экономикалық оқшаулануын жеңілдетуге арналған Иранның «Шығысқа қарау» стратегиясына сәйкес келеді, дейді UWED жанындағы Жетілдірілген халықаралық зерттеулер институтының аға ғылыми қызметкері және Bilim Karvoni үкіметтік емес ғылыми мекеменің (Өзбекстан) талдаушысы Наргиза Умарова.
Халықаралық санкциялар Иранның Орталық Азиямен интеграциясын шектейтін негізгі фактор болып қала береді. Географиялық жақындыққа және орасан зор ресурстық әлеуетке қарамастан, соңғы жылдары бұл көрсеткіш аздап өскеніне қарамастан, өзара сауданың жалпы көлемі 1,5 миллиард доллардан сәл ғана астам соманы құрайтын қанағаттанарлықсыз күйде қалып отыр. Өзбекстанмен тауар айналымын 4 есеге – 2 млрд долларға, Қазақстан және Тәжікстанмен – 1 млрд долларға, Түркіменстанмен – 30%-ға арттыру міндеті қойылды.
Орталық Азия мемлекеттерінің экспорттық мүмкіндіктерінің кеңеюі жаңа тұтыну нарықтары мен ірі әлемдік экономикалармен тиімді байланыс жолдарын іздеуді ынталандырады. Иран екі қасиетті біріктіріп, оны аймақтық «бестік» үшін құнды серіктес етеді.
Бұған қоса, бұл елде машина жасау, энергетика, ауыл шаруашылығы, химия және фармацевтика өнеркәсібінде берік ғылыми-техникалық тәжірибе, сондай-ақ бірлескен өндіріс құру үшін инвестициялық база бар.
Автомобильдер мен темір жолдардың кең желісі Үнді мұхитындағы ірі порттардың болуымен бірге Иранға теңізге тікелей шыға алмайтын Орталық Азия республикаларымен ынтымақтастықта маңызды артықшылық береді. Тегеран Қытай мен Еуропаны теміржол арқылы байланыстыруға арналған Еуразия құрлық көпірін құруда маңызды рөл атқарады.
Шығыстан Батысқа бірнеше транзиттік жолдар Иран аумағынан құрлық арқылы өтеді және олардың жұмысына Орталық Азия елдері де қатысады. «Қытай-Қазақстан-Өзбекстан-Түркіменстан-Иран-Түркия-ЕО» теміржол дәлізі белсенді дамып, «Қытай-Қырғызстан-Өзбекстан-Түркіменстан-Иран-Түркия-ЕО» мультимодальды бағыты қатар жұмыс істейді.
Орталық Азия республикалары үшін оңтүстік транзиттік жолдың өзектілігі артып келе жатқандықтан, Үндістан модернизациялап жатқан және соның арқасында санкцияларға салынбаған Иранның терең судағы Чабахар порты танымал болуда.
2023 жылы Тегеран Ташкенттің Чабахар келісіміне қосылу туралы өтінішін мақұлдады. Өзбекстан тарапы теңіз порты аумағында қоймалар мен терминал салуды жоспарлап отыр. Осыған ұқсас мәселе Қазақстан мен Тәжікстанда да қарастырылуда.
Сондай-ақ Иранның жол және порт инфрақұрылымын пайдалана отырып, Орталық Азиядан Үндістанға көлік дәліздерін іске қосу туралы келіссөздер жүргізілуде. Бұл даму Орталық Азия мемлекеттерінің геоэкономикалық мүдделеріне толық жауап беретін әлемнің ең ірі экономикаларының бірімен сауданы жандандыруға түрткі болады.
2024 жылдың тамызында Үндістанның Мундра, Нхава-Шева және Ченнай порттарынан Иран (Бандар-Аббас порты) және Түркіменстан арқылы Өзбекстанға контейнерлік тасымалдау басталды. 2025 жылдың наурыз айында дәл осы бағыт бойынша Қазақстанға жүктерді жеткізу ұйымдастырылды. Бұл ретте Астана Иранның оңтүстігіндегі Шахид Раджаи портының жағасында мамандандырылған терминал мен логистикалық орталық салуды көздеп отыр. Бұл эпизодтардың барлығы Орталық Азия мемлекеттерінің Тегеранға жақындауға бел байлағанын көрсетеді.
Орталық Азия транзитінің де Иран үшін сыртқы сауданың шығысқа қарай бағдарлануын ескерсек, өте маңызды. 2025 жылғы 15 мамырда Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) елдері мен Иран арасындағы толыққанды еркін сауда туралы келісім күшіне енді, ол тауарлардың барлық ассортиментіне дерлік кедендік баж салығын күрт төмендетуді көздейді.
Бұдан ЕАЭО-да жетекші орынды иеленетін және Иранмен әсерлі сауда айналымы бар Ресей (2024 жылдың соңына қарай 4,8 млрд доллар) ең үлкен жеңімпаз болады. Дегенмен, Тегеранның Шығыстағы ең ірі сауда серіктесі Қытай болды және болып қала береді, сондықтан біздің аймақ арқылы өтетін көлік дәліздерін дамыту Иран-Қытай қарым-қатынасының күн тәртібіндегі негізгі мәселе болып табылады.
Дереккөз:https://eurasiatoday.ru/pochemu-iran-usilivaet-svyaz-s-tsentralnoj-aziej/
Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған