Фото: ашық көздерден

2025 жылдың маусымында Тәжікстан 2025-2029 жылдарға арналған ауыз сумен қамтамасыз ету және канализацияның жаңа мемлекеттік бағдарламасын бекітті.

Ол елдегі миллиондаған адамдардың қауіпсіз суға қол жеткізуін қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар климаттық және инфрақұрылымдық қиындықтардың артуы жағдайында су ресурстарын басқару құрылымын өзгертуі керек. Бағдарламаның ауқымдылығы мен амбициясын ескере отырып, ол Тәжікстандағы су саясатындағы бетбұрыс нүктесіне айналуы мүмкін — егер толық көлемде және тиісті үйлестіру арқылы жүзеге асырылса.

Тәжікстандағы су инфрақұрылымының жағдайы өте осал болып қала береді. Бүгінде орталықтандырылған ауыз сумен халықтың 41 пайызы ғана, кәріз жүйесімен 15 пайызы ғана қамтылған. Ауылдық жерлерде бұл көрсеткіштер одан да төмен: ауыл тұрғындарының тек 22%-ы ғана су құбырын пайдаланады, ал кәріз іс жүзінде жоқ.

Бұл аймақтардың тұрғындары көбіне санитарлық талаптарға сай келмейтін құдықтарды, бұлақтарды, жаңбыр суын пайдаланады. Климаттың өзгеруі — құрғақшылық, су тасқыны және ластанудың жоғарылауы — мәселені тек ушықтырады, суға қолжетімділікті одан да тұрақсыз етеді.

2025–2029 бағдарламасы бұл міндетке жүйелі түрде жауап береді: ол инфрақұрылымды салу мен жаңғыртуды ғана емес, сонымен қатар менеджмент реформасын, заңнамалық базаны, сапа стандарттарын және халықты ақпараттандыруды қамтиды.

Үкімет 2030 жылға қарай халықтың 72 пайызын ауыз сумен қамтуды, 2030 жылға қарай кәріз жүйелерін 30 пайызға жеткізуді көздеп отыр. Бұл қазіргі көрсеткіштермен салыстырғанда екі есеге жуық өсу.

Бұл көрсеткіштерге қол жеткізу тек инвестицияларды ғана емес, сонымен қатар терең институционалдық қайта құруды қажет етеді: тиімді мониторинг жүйесін құру, кадрларды кәсіби даярлау, нормативтік-құқықтық базаны жаңғырту және жергілікті деңгейде басқару тәртібін жақсарту.

Бағдарлама 18-ден астам жұмыс бағытын қамтиды, оның ішінде:

• сумен жабдықтау және су бұру жүйелерін салу және қайта жаңарту;
• санитарлық және құрылыс нормаларын қайта қарау;
• бухгалтерлік есеп жүйесін және автоматтандырылған есептеулерді енгізу;
• ауқымды ақпараттық науқандар мен қызметкерлерді оқыту;
• барлық су инфрақұрылымы бойынша ұлттық деректер қорын қалыптастыру;
• халықтың осал топтарын қолдаудың жаңа тарифтік саясаты мен тетіктерін енгізу.

Бағдарлама Душанбеден бастап таулы және жету қиын аймақтарға дейін еліміздің барлық аймақтарын қамтиды. Ең осал аймақтарға басымдық беріледі.

Бағдарламаның жалпы бюджеті 3 миллиард сомониден асады (қазіргі бағам бойынша 270 миллион доллардан астам). Олардың ішінде:

• республикалық бюджет 295 млн сом,
• жергілікті бюджеттер – 144 млн.,
• халықаралық серіктестер – 2,3 млрд-тан астам,
• Қалғаны – жеке инвестиция және халықтың қатысуы.

Негізгі қаражат мыналарға жұмсалады:

• жаңа нысандардың құрылысы – 1 миллиард сомониден астам,
• қолданыстағы жүйелерді жаңғырту – салыстырмалы сома.

Бірқатар өңірлер ерекше ірі инвестиция алады:

• Бобожон Гафуровский ауданы – 439,7 млн сомони (су және кәріз),
• Джаббор Расулов ауданы – 426,1 млн.,
• Данғара мен Фархор – сумен жабдықтауға 230 млн. астам,
• Душанбе – екі жүйені жаңғыртуға шамамен 95 миллион сомони.

Жаңа нысандар Айни, Лахш, Нуробод, Мурғаб, Қубодиён, Жалолиддин Балхи, Исфара, Рашт, Хорог және т.б. 40-тан астам ауданда пайда болады. Бұл еліміздің ең шалғай аудандарында да қамтудың айтарлықтай кеңеюін білдіреді.

Ауыз суға (95%) және кәрізге (70%) қолжетімділік бойынша Душанбе көш бастап тұр. Дегенмен, астаналық жүйені жаңарту қажет.

Мұнда баса назар аударылатын болады:

• сандық есеп және есеп айырысу жүйесін енгізу,
• су тазарту құрылыстарын жаңғырту,
• қызметкерлердің біліктілігін арттыру,
• жаңа қызмет көрсету стандарттарын енгізу.

Елордадағы қаржыландырудың басым бөлігі халықаралық серіктестер есебінен болады, бұл басқарушы құрылым ретінде қалаға деген сенімнің жоғары деңгейін көрсетеді.

Негізгі қауіп – қаржыландыру, әсіресе оның уақтылылығы мен толықтығы. Қаражаттың түсуінің кез келген кешігуі жұмыс кестесін бұзып, бағдарламаның тиімділігін төмендетуі мүмкін.

Сонымен қатар, мемлекеттік құрылымдар, жергілікті билік органдары, донорлар мен халықтың өзі арасындағы үйлестіру маңызды. Онсыз ешбір реформа, тіпті ең жақсы жобаланған реформа да тұрақты нәтиже бермейді.

2025–2029 бағдарламасы тек инфрақұрылымдық жоспар емес. Бұл өмір сүру сапасын жақсартуға, климаттық тәуекелдерге төзімділікті нығайтуға және ең маңызды әлеуметтік секторды жаңғыртуға арналған стратегиялық курс. Табысты жүзеге асыру миллиондаған адамдардың денсаулығын жақсартуға, кедейшілікті азайтуға және ауылдық жерлерді дамытуға жағдай жасауға болады.

Бірақ табысқа жету үшін тек ақша ғана емес, сонымен қатар саяси ерік, басқарушылық тәртіп және процестің барлық қатысушыларымен серіктес болуға дайын болу керек. Сонда ғана Тәжікстандағы су тапшылық емес, өмір сүру нормасына айналады.

Мәселе сіздің үйіңізде ағынды судың болуы туралы емес. Таза су игілік емес, құқық болатын жүйе құра аламыз ба деген сұрақ туындайды.

Тәжікстаннан IA Karavan Info

Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған