Душанбе, 29 шілде, — «Караван Инфо» АА.Инвестицияларды тарту тек қаржылық ағындар мәселесі емес. Бұл мемлекеттің тұрақтылығының, ашықтығының және стратегиялық ойлауының көрсеткіші. Соңғы бес жылда Тәжікстан жаңа экономикалық сынақтарға төтеп беруге дайын екенін сенімді түрде көрсетті.
Тәжікстандағы тұзды тау
Осының аясында даму2040 жылға дейін инвестиция тарту стратегиялары,2025 жылғы 30 маусымда Үкімет қаулысымен бекітілген табысты институттандыруға және жүйелі экономикалық серпіліске бағытталған қисынды қадам ретінде қабылданады.
Шетелдік инвестициялар мен ірі инвесторлардың келуі
Стратегияда соңғы жылдары Тәжікстанға инвестиция тарту оң динамика көрсеткені атап өтілген: тек 2020-2024 жылдары ғана елге шетелдік инвестиция ағыны 11,6 миллиард долларға жетті.
2024 жылы бұл көрсеткіш 5 миллиард долларды құрап, 2020 жылмен салыстырғанда 11 есе көп.
Тәжікстан экономикасы тікелей шетелдік инвестицияларды (ТШИ) тартуда тұрақты табысқа қол жеткізді. 2020-2024 жылдар аралығында ТШИ жалпы көлемін құрады1,9 млрд АҚШ доллары,Бұған Тәжікстан Республикасы Президенті жанындағы Статистика агенттігінің мәліметтері дәлел.
Ерекше атап өтуге болады2024 жыл:тікелей шетелдік инвестиция көлеміне жетті459,1 миллион доллар,не болып жатыр62% артық,2023 жылға қарағанда және2020 жылғы деңгейден 2,8 есе жоғары.
2020-2024 жылдардағы тікелей шетелдік инвестициялардың шамамен 72%-ы өнеркәсіп секторына, оның ішінде 53%-ы өндіру өнеркәсібіне және 19%-ы өңдеу өнеркәсібіне бағытталды. Қалған 28 пайызы құрылыс, ауыл шаруашылығы, көлік және байланыс, сауда және қызмет көрсету, қаржылық делдалдық және басқа да салаларға инвестицияланды.
Соңғы 5 жылда тікелей шетелдік инвестициялар негізінен Қытайдан, АҚШ-тан және Ресейден келді, осы кезеңдегі ТШИ ағынының 76%-дан астамы осы үш елге тиесілі.
Тәжікстандағы ең ірі инвестор – Қытай $1121,7 (60,1%). Қытайдың инвестициясы барлық инвесторларды біріктіргеннен үлкен дәрежеде, одан кейін АҚШ $166,1 (8,9%), Ресей $136,6 (7,3%), Франция $82,5 (4,4%), Түркия $72,2 (4,1%), Ұлыбритания $71,4 (3,8%), Иран $33,7 (13,8%), Қазақстан $33,7 (1,3%). Швейцария $31,6 (1,7%), Кипр $20,4 (1,1%)
2007 жылдан бастап ағымдағы жылдың екінші тоқсанының басына дейін Қытай Тәжікстан экономикасына 5,1 миллиард доллар инвестициялады, оның 2,9 миллиард доллары тікелей инвестиция және 2,2 миллиард доллары басқа инвестициялар болды, деп хабарлады республиканың Инвестициялар және мемлекеттік мүлікті басқару жөніндегі мемлекеттік комитетінің басшысы Султон Рахимзода.
Бүгінде елде геологиялық барлау, өндіріс, құрылыс, телекоммуникация және энергетика салаларын қамтитын 700-ден астам қытайлық компания жұмыс істейді.
2020-2024 жылдардағы тікелей шетелдік инвестицияларды елдер бойынша бөлу
«Бұл қаражаттың шамамен 2,9 млрд доллары (57,4%) тікелей инвестициялар және 2,2 млрд доллары (42,6%) басқа инвестициялар», — деді ол Тәжікстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы үкіметтері арасындағы Инвестицияларды өзара ынталандыру және қорғау туралы келісімді ел парламентінің төменгі палатасы ратификациялау барысында, деп жазады «С Мардум» газеті.
Оның айтуынша, қазір Тәжікстанда Қытай капиталының қатысуымен 700-ден астам компания жұмыс істейді.
2024 жылғы 5 маусымда Душанбеде өткен жоғары деңгейдегі тәжік-қытай келіссөздерінің қорытындысы бойынша екі елдің үкіметтері арасындағы инвестицияларды өзара ынталандыру және қорғау туралы келісімге қол қойылды. Бұл құжат инвесторлардың құқықтарын қорғау және саяси-құқықтық тәуекелдерді азайту тетіктерін институционалдық тұрғыдан нығайтуға бағытталған. Бұл құжаттың қолданылу мерзімі – 15 жыл.
Рахимзода бұл келісім инвесторлардың мүдделерін қорғауға және тараптардың экономикалық қызметінің құқықтық негіздерін нығайтуға бағытталғанын баса айтты.
Айта кетейік, Қытай Тәжікстан экономикасына 2000-шы жылдардың екінші жартысында (2007 жылдан бастап) инвестиция сала бастады және қысқа мерзімде республиканың негізгі инвесторына айналды.
Қытай инвестициясының өсіп келе жатқан көлемі жай ғана ақша емес, ұзақ мерзімді көкжиегі бар стратегиялық серіктестік. Қытай Тәжікстанды еуразиялық инфрақұрылым мен логистиканың элементі ретінде қарастырады.
Сарапшылар инвестиция көлемінің бұлайша ұлғаюы бірқатар факторлардың: инвестициялық ахуалдың жақсаруы, саяси тұрақтылық, сондай-ақ ауқымды инфрақұрылымдық және энергетикалық жобаларды жүзеге асырудың нәтижесі деп санайды. Сонымен қатар, Тәжікстанның аймақтық интеграциялық бастамаларға белсенді қатысуы мен халықаралық байланыстарды нығайтудың маңызы зор.
Мұндай оң динамика халықаралық инвесторлардың тәжік экономикасына сенімінің артып келе жатқанын көрсетеді.
Бұл өсу бірнеше факторларға байланысты:
- Инвестициялық ахуалды жақсарту: Үкімет бизнесті тіркеу рәсімдерін жеңілдету, инвесторлардың құқықтарын қорғау және салықтық жеңілдіктер беру бойынша жұмысты күшейтті.
- Инфрақұрылымды дамыту: көлік дәліздеріне, энергетикаға және цифрландыруға назар аудару қосымша инвестициялық мүмкіндіктер туғызады.
- Аймақтық интеграция: Тәжікстанның аймақтық жобаларға, соның ішінде ШЫҰ және ЕАЭО аясындағы бастамаларға белсенді қатысуы ұзақ мерзімді капиталды тартуға көмектеседі.
Шетелдік инвестицияның өсуі халықаралық бизнес тарапынан сенімнің артқанын және жаһандық сын-қатерлер аясында Тәжікстан экономикасының әлеуетінің артқанын көрсетеді.
2040 жылға дейін инвестиция тартудың мемлекеттік стратегиясы
Тәжікстан үкіметі алдағы 15 жылда республика экономикасына шетелдік инвестиция ағыны 2,5 есеге артады деп болжап отыр.Үкімет стратегиясында 2024 жылы республика экономикасына шетелдік инвестицияның ағыны 5 миллиард 73,8 миллион долларды құраса, 2040 жылы 12 миллиард 889,3 миллион долларды құрайтыны көрсетілген.
Ел билігі осы кезеңде тікелей шетелдік инвестиция көлемін 11,4 есеге – 2024 жылғы 459,1 миллион доллардан 5 миллиард 235,7 миллион долларға дейін ұлғайтуға үмітті.
Стратегия тұрақты экономикалық өсу үшін жағдай жасауға және елдің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған. Негізгі мақсаттарға мыналар жатады: экономиканы әртараптандыру, инфрақұрылымды дамыту, жұмыс орындарын құру және инвестициялық ахуалды жақсарту. Стратегия Тәжікстанның су энергиясы, күн және жел энергиясы ресурстарын ескере отырып, жасыл инвестиция үшін айтарлықтай әлеуетін көрсетеді.
Сондай-ақ құжатта инвесторлар үшін құқықтық базаны дамытуға және рәсімдерді жеңілдетуге, соның ішінде еркін экономикалық аймақтар құруға және инфрақұрылымды жақсартуға баса назар аударылған. Тікелей шетелдік инвестицияларды тарту өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және энергетика сияқты секторларды жаңғыртудың негізгі құралы ретінде қарастырылады.
Сонымен қатар, Стратегияда мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетіктері арқылы жеке сектормен белсенді ынтымақтастық пен инновациялық жобаларға, әсіресе IT және цифрлық экономика саласында жағдай жасау қажеттігі көрсетілген. Инвестиция тартудың маңызды бағыттары жасыл энергетика, жоғары сапалы өнім өндіру, инфрақұрылым мен ауыл шаруашылығын дамыту болып табылады.
Стратегия жеке сектордың рөлін күшейту, іскерлік ахуалды жақсарту және шетел инвестицияларын тарту арқылы экономиканы дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған, бұл елдің ұзақ мерзімді экономикалық өсуіне ықпал етуі тиіс.
Инвестициялық мүмкіндіктер: ресурстардан инновацияларға дейін
Тәжікстан өзінің бай табиғи ресурстарына, соның ішінде су ресурстарына, гидроэнергетикаға, сирек металдарға және климаттық жағдайларға байланысты үлкен инвестициялық мүмкіндіктерге ие.
Ел су-энергетикалық әлеуеті бойынша әлемде 8-ші орында және 2032 жылға қарай толығымен жаңартылатын энергия көздеріне көшуді жоспарлап отыр. Тәжікстанның күн және жел энергиясы бойынша да айтарлықтай әлеуеті бар.
Елде жасыл көшуге көмектесетін мыс, алтын, күміс және литийді қоса алғанда, 800-ден астам дәлелденген пайдалы қазбалар кен орындары бар.
Жеңіл өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, туризм, денсаулық сақтау және басқа да салаларға инвестиция салуға мүмкіндіктер бар.
Цифрлық экономика: инфрақұрылым мен стартап орталары, соның ішінде технопарктер дамып келеді.
Инвестицияларды тартудың негізгі факторлары саяси тұрақтылық, ішкі және сыртқы нарықтарға қолжетімділік, мемлекеттік қолдау, еңбек ресурстарының және еркін экономикалық аймақтардың болуы, сондай-ақ қолайлы географиялық орналасу болып табылады, делінген Стратегияда.
Шектеулер: жүйедегі тар жолдар
Стратегияны әзірлеушілердің өздеріне сәйкес, бірқатар жүйелік шектеулер инвестициялық белсенділікті тежейді:
- әсіресе қыста электр энергиясын жеткізуге шектеулер;
- көлік және жол инфрақұрылымының, оның ішінде авиация мен темір жолдың жеткіліксіз дамуы;
- көлік орталықтарының шектеулі сыйымдылығы;
- төмен интернет жылдамдығы;
- билеттер құнының жоғары болуы және рейстер санының аздығы;
- мамандардың, әсіресе техникалық салалардағы тапшылығы;
- күрделі рұқсат беру рәсімдері және жер учаскелерін алу мәселелері;
- толық инновациялық тізбегі бар кәсіпорындардың болмауы;
- салықтық әкімшілендіру проблемалары және салықтық жеңілдіктердің күрделілігі;
- экспорттық процедуралардағы қиындықтар және сыртқы нарықтар туралы ақпараттың жеткіліксіздігі;
- жеке мемлекеттік әріптестік арқылы жобаларды қолдаудың жеткіліксіздігі;
- төмен халықаралық инвестициялық тартымдылық рейтингі.
Бұл факторлар, Стратегияны әзірлеушілердің пікірінше, елдің дамуын шектейді және көбірек инвестиция тарту үшін шешімдерді талап етеді.
Қорытындылар мен ұсыныстар
Соңғы төрт жылда Тәжікстанға тікелей шетелдік инвестицияның өсуі ел ішіндегі оң өзгерістерді ғана емес, оның Орталық Азияның инвестициялық картасындағы маңыздылығын да көрсетеді. Бұл үрдіс елдің ұзақ мерзімді стратегиялық капитал үшін тартымдылығы артып келе жатқанының белгісі.
«Капиталдың тұрақты ағыны үшін тек жеңілдіктер ғана емес, сонымен бірге болжамдылық, ашықтық және мемлекеттік органдармен өзара әрекеттесу жеңілдігі қажет», — деп атап көрсетеді Стратегиялық зерттеулер орталығының сарапшысы.
Үкімет алдағы 15 жылда инвестиция ағынын үш есеге арттыруды көздеп отыр. Дегенмен, бұл міндеттің табысты болуы тек макроэкономикалық көрсеткіштерге ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік басқарудың, институционалдық реформалардың тиімділігіне және әлемдік платформаларда ел брендін ілгерілетуге байланысты.
Халықаралық серіктестер ынтымақтастықты кеңейтуге дайын, бірақ мемлекеттік қызметтерді реттеу, ашықтық пен цифрландыру саласындағы жүйелі жақсартуларды күтеді.
Тәжікстанға тартылған тікелей шетелдік инвестицияның артуы уақытша сілкініс емес, экономика құрылымындағы терең өзгерістердің көрсеткіші. Егер ел жүйелі кедергілерді жоя алса, оның тұрақты, жасыл және технологиялық инвестициялардың өңірлік хабына айналуға мүмкіндігі болады.
Табыстың кілті реформалардың жүйелілігінде және мемлекеттік бағыттың сенімділігінде.
ФОТО:wishecарds.ru
Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған