2024-жылдын 10-ноябрынан тартып Шенген аймагынын тышкы чек араларында жаңы автоматташтырылган кирүү жана чыгуу системасы (EES) күчүнө кирет. Brexitтен кийин иштелип чыккан бул система үчүнчү өлкөнүн жарандарынын паспортторуна кол менен штамп коюуну алмаштырат.
Евробиримдиктин ички иштер боюнча комиссары Йлва Йоханссон ЕБнын бардык тышкы чек араларында EES системасын ишке киргизүү график боюнча ишке ашарын ырастады. Анын айтымында, «акыры ушул учур келди. Анан бир жолу бул эч качан болбойт окшойт». Йоханссон белгилегендей, жүк ташуучулар, операторлор, вокзалдар жана аэропорттор жаңы системаны ишке ашырууга даярданып жатышат.
EES системасы алгач 2022-жылы ишке киргизилиши керек болчу, бирок техникалык көйгөйлөрдөн жана автоматташтырылган чек ара тосмолорун орнотуудагы кечигүүлөрдөн улам кечигип калган. Эми күздөн тарта ЕБге кирбеген өлкөлөрдөн келген саякатчылар жаңы өзүн-өзү тейлөө терминалдары аркылуу чек ара көзөмөлүнөн өтүшөт.
EES – бул Евробиримдикке кирбеген жарандардын чек арадан өтүүсүн автоматтык түрдө көзөмөлдөө үчүн иштелип чыккан санарип жеке маалыматтарды чогултуу системасы, кирүү үчүн визанын зарылдыгына карабастан. Саякатчылар Евробиримдиктин тышкы чек арасынан өткөн сайын паспортторун же башка жол жүрүү документтерин сканерден өткөрүшөт. Система саякатчынын аты-жөнүн, биометрикалык маалыматтарын, ошондой эле кирүү жана чыгуу күнүн жана ордун жазып алат. Беттин сканери жана манжа издери сыяктуу биометрикалык маалыматтар үч жылда бир чогултулат.
Система Кипр менен Ирландиядан башка Евробиримдиктин бардык тышкы чек араларында, ошондой эле ЕБге кирбеген төрт Шенген өлкөсүндө иштейт: Исландия, Лихтенштейн, Норвегия жана Швейцария. EES чек ара коопсуздугун бекемдөө жана өлкөдө жүрүү узактыгын көзөмөлдөөнү жакшыртуу, мыйзамсыз миграциянын алдын алуу жана жасалма паспорттор менен күрөшүү үчүн иштелип чыккан.
Улуу Британияда жана башка өлкөлөрдө EESди киргизүү чек араны тазалоо убактысын көбөйтүшү мүмкүн деген кооптонуулар бар. Француз бийликтери Улуу Британиянын Довер портунда жана Евротуннельде EESге мониторинг жүргүзүшөт жана күтүү убактысынын көбөйүшүнө байланыштуу кооптонуулар бар. Улуу Британиянын Транспорт министрлигинен Гай Опперман система кезектерди жана башка көйгөйлөрдү азайтуу үчүн алты ай бою “жумшак ишке киргизүү” режиминде иштей турганын белгиледи.
EES системасы АКШнын ESTA сыяктуу кеңири коопсуздук схемасынын бир бөлүгү болот жана 60тан ашык “визасыз” өлкөлөрдүн жана аймактардын жарандары жөнүндө маалыматтарды чогултат. Саякатчылар кирүү уруксатын алуу үчүн онлайн анкетаны толтурушу керек. Уруксат берүү үчүн төлөм 7 еврону түзөт, ал эми электрондук уруксат үч жыл бою күчүндө болот.
ETIAS, EESге окшош система мурда 2023-жылдын ноябрынан тарта ишке кириши пландалган, бирок аны ишке киргизүү кечеңдеген. ETIAS, балким, акырындык менен жайылтуу менен, EES беш-алты айдан кийин ишке кириши күтүлүүдө.
Сүрөт: Pixabay.com/ frank2016wang