Бүгүн, 16-июлда дүйнө жыландардын эл аралык күнүн белгилейт – бул сойлоочулардын жаратылыштагы ролун жана аларды коргоо зарылдыгын эскертип туруу үчүн арналган дата. Кыргызстанда Борбор Азиянын башка өлкөлөрүндөй эле жыландын ар кандай түрлөрү, анын ичинде уулуу жана уу эмес түрлөрү жашайт.

Окумуштуулардын маалыматы боюнча, дүйнөдө сойлоп жүрүүчүлөрдүн 7350дөн 7800гө чейин түрү бар, алардын эң аз дегенде 90у Борбор Азия өлкөлөрүндө, 37си Кыргызстанда кездешет. Бирок бул сан акыркы эмес – окумуштуулар жаңы түрлөрдүн ачылышын жокко чыгарышпайт.

Кыргызстанда талаа жыландары (Vipera renardi) жана Палластын жез баш жыландары (Gloydius halys) сыяктуу уулуу жыландар жашайт. Алар деңиз деңгээлинен 3000–3200 метрге чейинки бийиктикте кездешет. Ошол эле учурда өлкөдө уулуу эмес жыландар да кеңири таралган: суу жылан, чыгыш жылан, ошондой эле сойлоочулар үй-бүлөсүнүн башка өкүлдөрү, анын ичинде күлүк кескелдирик жана жебе жылан.

Уулуу жыландар:

• Талаа жылан (Vipera renardi):

Чөл жана жарым чөл аймактарда жашайт, 3000-3200 метрге чейин бийиктикте кездешет.

• Палластын калкан бети кабырчыгы (Gloydius halys):

Аны ар кандай биотоптордон, анын ичинде 3200 метрге чейинки бийиктиктеги тоолуу аймактарда кездештирүүгө болот.

Уулуу эмес жыландар:

• Суу жыланы (Natrix tessellata):

Суу объекттерине жакын жашайт.

• Узорчатый полоз (Elaphe dione):

Ар кандай биотоптордо, анын ичинде тоо этектеринде жана түздүктөрдө кездешет.

• Чыгыш боа (Eryx tataricus):

Чөл жана жарым чөл аймактарында жашайт.

• Жылдам кескелдирик (Eremias velox):

Ар кандай биотоптордо, анын ичинде тоо этектеринде жана түздүктөрдө кездешет.

• Жебе жылан (Psammophis lineolatus):

Талаа жана жарым чөл аймактарын артык көрөт.

Жыландар экосистемада маанилүү роль ойнойт. Алар айыл чарбасына зыян келтирип, ооруну таратуучу кемирүүчүлөрдүн жана башка майда жаныбарлардын санын жөнгө салат. Кээ бир түрлөрү жапыз тоодо гана кездешет, башкалары бийик тоолуу жайыттарга чыгат. Мисалы, тегерек баштуу тор 500 мден жогору эмес, боз монитор кескелдирик, талаа агамасы жана кызыл тилке күлүк сыяктуу түрлөрү 1200 мге чейин жашайт. Ошол эле учурда суу жылан, талаа жылан, жебе жылан жана көп түстүү кескелдирик 3200 м бийиктикте да кездешет.

Жыландар, айрыкча чөп жыландар жана жыландар, айыл чарбага жана башка аймактарга зыян келтире турган көптөгөн майда жаныбарларды, мисалы, кемирүүчүлөрдү жок кылат.

Эл аралык жылан күнү – сойлоп жүрүүчүлөр коркунуч эмес, табияттын тең салмактуулугунун бир бөлүгү экенин эскерткен маанилүү учур. Алардын жок болушу олуттуу экологиялык кесепеттерге алып келиши мүмкүн. Ошондуктан жашоочу чөйрөнү коргоо, жыландардын маанисин калкка жеткирүү коомдун алдында турган эң маанилүү милдеттерден болуп саналат.