Душанбе, 09 август, АИ «Караван Инфо». Дар канори чапи санги Яхбанди Федченко, дар баландии 4169 метр, зиёда аз 90 сол аст, ки истгохи гидрометеорологии ба номи академик Горбунов баландтарин истгохи обу хаво дар таърихи СССР чойгир аст. Санаи 7 августи соли 1933 кушода шуда, он майдони беназири илми барои мушохидахо ва тадкикотхо гардид, ки ба метеоилми точик асос гузошт.
Таърих беш аз як аср пеш огоз ёфт, вакте, ки экспедитсияи Василий Ошанин бори аввал сарчашмахои дарёи Муксу ва пиряхи азимро кашф намуд, ки баъдтар ба номи мухаккики рус Алексей Павлович Федченко номгузори шуд, ки пешрави ин каламравхои шадиди кухи буд.
Дар тули якчанд сол экспедитсияхои гуногун кушиш намуданд, ки ба ин “нуктаи сафед” дар харита ворид шаванд, аммо сирри онро танхо дар соли 1928 экспедитсияи шурави – олмони тахти рохбарии Николай Петрович Горбунов шарх доданд.
Экспедитсия дарозии пиряхро 77 километр дакик чен намуд ва барои истгохи обу хавои тамоми сол чой интихоб намуд. Он вакт дар Осиёи Миёна хадамоти гидрометеорологи хануз вучуд надошт ва танхо бо таъсиси институти метеологии Туркистон ва метеобюро дар Сталинобод аввалин мушохидахои системави огоз ёфт. Хадамоти мустакил дар Точикистон танхо соли 1933 пайдо шуд, хамзамон бо сохтмони истгохи баландкух дар Федченко.
Дар аввал, он ба накша гирифта шуда буд, ки бо як бинои хурд, шояд як юрта, ки кисман ба пирях оварда шудааст, махдуд намуда шавад. Аммо мутахассисони Бюрои тадкикоти баландкухи ба бинои калон, ки ба зимистони шадид тоб оварда метавонад ва барои зимистонгузаронхо шароити барохат фарохам меорад, исрор намуданд.
Обсерваторияро дар Тошканд сохта, ба кисмхо чудо намуда, аввал бо рохи охан ба Ош, сипас бо рохи дасти ва боркашони бо рохи душворгузар бо дарозии 490 километр интикол доданд. Вазни умумии истгох чор тонна ва захираи сузишвори ва озукавори барои як сол 96 тонна аст. Борро тавассути водии Алай бо истифода аз бричкахо интикол медоданд ва сипас бо шутур ва аспхо интикол медоданд. Дар пирях шутурхо нотавон буданд – онхо ба ях меафтоданд ва захми мешуданд, аз ин ру танхо одамон борро мебардоштанд.
Пас аз шаш мох дар болои пирях бинои замини бо боми ниммудаввари галвани пайдо шуд, ки ба шамолхои туфони тоб меорад. Аз тирезахои хашткабата ба хар тараф назар кушода мешуд.
Стансия каютахои истикомати бо китобхона, патефон, шохмот ва асбобхои гимнастика, кабинетхои метеорологи ва радио, фотолаборатория, кисми мошин бо неругох, анбори керосин ва хочатхонаи гармро дар бар мегирифт. Майдони умумии он 136 метри мураббаъ аст.
Зимистони аввал дар баландии 4169 метр аз зимистони арктики сахттар ва вазнинтар буд: харорати миёна такрибан -7 °C, хавои кам ва шамолхои туфони. Радиостансия ба рох монда нашуд ва зимистонгузарон барои чанд мох пурра чудо шуданд.
Рузномаи сардори В.М. Бодритский рухияи озмоишхоро ифода мекунад: харобахои барф, туфонхо бо суръати шамол то 35 м/с, синга аз сабаби норасоии витаминхо, дард ва хастаги. Аммо мушохидахо катъиян хафт маротиба дар як шабонаруз, хатто шабона гузаронида мешуданд.
Тачрибаи зимистонгузаронии аввал ба бартараф намудани камбудихо кумак намуд: истгохи кувваи шамол барои сарфаи сузишвори насб намуда шуд, радиостансия кор намуд, таъминоти озукавори бехтар шуд ва холатхои бемори катъ шуданд.
Соли 1983 метеоролог Рашид Давлатов се солро дар истгох гузаронида, дар бораи мушкилот ва хусусиятхои хаёт накл намуд: фишори пасти барометри, суръати тез, шамолхои туфони бо кувваи то 360 кг/м2, мутобик шудан ба шароити экстремали.
Кор душвор буд, аммо бонуфуз буд: зимистонгузарон метавонанд ба шифохонахои элитаи ИЧШС роххат гиранд ва маош имкон медихад, ки хона ё мошин харидори намуда шавад.
Дар истгох одатан шаш нафар кор менамуданд ва вазифахои рузгор таксим намуда мешуданд: навбатдори дар ошхона, нонпази, оташдон.
Пас аз пошхурии ИЧШС ва чанги шахрванди дар Точикистон, истгох то соли 1995 фаъолият менамуд, сипас бекор намуда шуд. Соли 2004 дар доираи лоихаи байналмилали дар ин чо як истгохи автоматии обу хаво насб намуда шуд.
Обсерваторияи Помир як озмоишгохи беназир боки мемонад, ки кодир аст тахкикоти бисёрсохавии метеорологи ва глятсиологи гузаронад. Он барои пешгуии иклим ва захирахои об, ки барои кишоварзи ва иктисоди кишвар мухиманд, кумак мекунад.
Истгохи обу хавои баландкух дар пиряхи Федченко на танхо як объекти илми, балки рамзи устувори ва матонат, хотираи солхои 90-уми рушди илм ва садокати точик ба одамоне мебошад, ки чони худро барои дониш зери хатар гузоштаанд. Хифз ва рушди ин истгох гарави кашфиётхои оянда ва рушди устувори минтакахои кухии Точикистон мебошад.
Истгохи обу хавои Помир
Аксхо: Иван Жданов, Осиё Плюс