Душанбе, 22 август, АИ «Караван Инфо». Осиёи маркази имруз дар байни минтакахои осебпазиртарини чахон дар баробари тагирёбии иклим карор дорад. Дар 30 соли охир харорати миёнаи солона дар ин чо нисбат ба миёнаи сайёра 1,2 °c тезтар афзоиш ёфтааст. Микдори боришот 15-20% кохиш ёфтааст ва хушксоли бештар такрор шуда, ба минтакахои калонтар таъсир мерасонад.
Барои Точикистон ин масъала махсусан мухим аст: 22% ММД-и кишвар аз хисоби кишоварзи ташкил намуда мешавад ва такрибан 1,5 миллион нафар (15% ахоли) дар минтакахои хавфнок зиндаги мекунанд. Хатто тагйирёбии хурди иклим метавонад боиси талафоти чиддии зироат ва афзоиши ташаннучи ичтимои гардад.
Истгоххои мавчудаи обу хаво танхо нишондихандахои умумиро сабт мекунанд ва тагироти махаллиро инъикос намекунанд, алахусус дар минтакахои кухи, ки иклим аз води ба води тагйир меёбад.
Лоихаи нави минтакавии тахти сарпарастии КИИОУО (комиссияи Иктисоди ва ичтимоии СММ барои Осиё ва укёнуси Ором) ваъда медихад, ки вазъро тагйир медихад. Санаи 20 августи соли 2025 дар Тошканд мархилаи аввали барномаи чори намудани системаи мониторинги хушксоли дар асоси маълумоти мохвораи огоз ёфт.
Дар мархилаи аввал (солхои 2024-2026) система дар Узбекистон санчида мешавад ва то соли 2027 барои Точикистон ва Киргизистон мутобик намуда мешавад. Асоси онро маълумоти мохворахои Sentinel-2 (ИА) ва Landsat-8 (ИМА) ташкил медиханд, ки имкон медиханд:
- индекси растаниро (NDVI) чен намудан ва холати зироатхоро пайгири кардан,
- харорати руизаминиро махкам намудан,
- сатхи намии хокро муайян кардан.
Дурустии пешгуихо ба 80-85% мерасад, маълумот хар 5-10 руз нав намуда мешавад. Барои дехконон ин маънои онро дорад, ки обёриро пешаки ба накша гиранд, зироатхоро интихоб кунанд ва обро сарфа намоянд.
Тибки хисобхои коршиносон, система ба Точикистон имкон медихад, ки хар сол аз хисоби кам намудани талафоти хосил ва истифодаи самараноки захирахои об аз 4 то 6 миллион доллар сарфа намояд. Талафоти бахши аграри метавонад 10-15% кам шавад.
Дар мархилаи дарозмуддат, ин амнияти озукавории кишварро таквият мебахшад ва сатхи мухочирати мачбуриро аз дехот кохиш медихад, ки одамон аксар вакт аз сабаби нарасидани об ва кор аз хона берун мешаванд.
Тачрибаи чахони самаранокии чунин карорхоро нишон медихад. Дар Австралия системаи DroughtWatch талафоти дехкононро 12% кохиш дод ва дар Хиндустон ба туфайли системаи мохвораии INSAT-3D дакикии пешгуихо то 78% афзоиш ёфт. Холо ин тачриба барои Осиёи Маркази мутобик намуда мешавад.
Сарфи назар аз дурнамо, кишвар мушкилот дорад:
- интернет танхо 55% – и дехотро фаро мегирад, ки ин интиколи зудро душвор мекунад.
- Дар ин чо мутахассисоне нестанд, ки бо маълумоти санчиши дурдасти Замин кор карда тавонанд.
- Арзиши нигохдории система дар як сол 50 хазор доллар арзёби мешавад, ки ин барои бучет бори чидди аст.
КИИОУО накша дорад, ки такрибан 150 мутахассисро омузонад ва системаро ба платформахои байналмилалии Copernicus ва UN-SPIDER ворид кунад, ки ин хатархои молиявиро кохиш медихад. Дар оянда лоиха ба Казокистон ва Туркманистон васеъ намуда мешавад ва истифодаи зехни сунъи дакикии пешгуихоро то 90% баланд мебардорад.
Максади нихои ташкили системаи ягонаи минтакавии идоракунии захирахои об, ки тамоми кишвархои Осиёи Марказиро фаро мегирад, хохад буд.
Барои Точикистон татбики мониторинги мохвораии хушксоли на танхо сарфаи миллионхо доллар, балки як кадам ба суи ояндаи устувортар аст: бо амнияти озукавори, мухочирати камтар ва истифодаи самараноки захирахои табии.
Аксхо: аз манбаъхои кушода