6 ноябр дар шаҳри Вашингтон нишасти дуюми «Осиёи Марказӣ – ИМА» баргузор мешавад. Дар он президентҳои Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон ва Узбекистон ширкат меварзанд. Аммо ин танҳо мулоқоти роҳбарони кишварҳо нест — он боз як нишонаи сиёсати ҳадафмандонаи Доналд Трамп дар рақобат бо Чин ва Русия мебошад.

Гуфта мешавад, ки нишаст ба масъалаҳои амнияти минтақавӣ, ҳамкории иқтисодӣ ва лоиҳаҳои нақлиётӣ ва энергетикӣ бахшида шудааст. Бо вуҷуди ин, ҳадафҳои дигар низ мавҷуданд.

Ба иттилои агентии Reuters, ИМА мекӯшад мавқеи худро дар Осиёи Марказӣ — минтақае, ки анъанавӣ зери нуфузи Русия ва Чин қарор дошт — мустаҳкам созад. Ин сиёсат реша дар Стратегияи амнияти миллӣ дорад, ки ҳанӯз дар замони маъмурияти Трамп таҳия шуда буд ва Чин ва Русияро ҳамчун рақибони асосии стратегии Амрико муаррифӣ кард, ки бояд дар тамоми ҷаҳон маҳдуд карда шаванд.

Ҳамин тариқ, муқовимат ба нуфузи Маскав ва Пекин дар Осиёи Марказӣ яке аз афзалиятҳои асосии Вашингтон шудааст. Аммо ин маънои онро надорад, ки ИМА мехоҳад дар минтақа ҳукмронӣ кунад — чунин кор сармояи бузургро талаб менамояд.

Сиёсатшинос Алексей Макаркин дар суҳбат бо нашрияи «МК» қайд кард, ки Трамп бештар ба таъсиргузории иқтисодӣ тамаркуз мекунад:

«Дар мавриди Осиёи Марказӣ, ҳоло Трамп мехоҳад, ки ин кишварҳо ҳамкории худро бо Чин ва Русия то ҳадди имкон коҳиш диҳанд. Аз ҷониби дигар, худи роҳбарони ин кишварҳо низ сиёсати диверсификатсияро пеш мебаранд — яъне мехоҳанд муносибатро на танҳо бо Русия ва Чин, балки бо кишварҳои Ғарб низ рушд диҳанд».

Ин манфиати дуҷониба аст: ИМА ба захираҳо ва бозорҳои фурӯш ниёз дорад, дар ҳоле ки кишварҳои Осиёи Марказӣ ба технология ва сармоягузорони хориҷӣ эҳтиёҷ доранд. Хусусан таваҷҷуҳи Амрико ба соҳаи металлҳои нодирзамин хеле зиёд аст.

Дар ин бахш ҳоло Чин пешсафи ҷаҳонӣ аст — 71,1% истеҳсоли солонаи металлҳои ин гурӯҳ ба ҳиссаи он рост меояд. Дар байни кишварҳои минтақа, ИМА бештар бо ҚазоқистонваУзбекистон ҳамкории наздик дорад.

Дар моҳи апрели соли 2025 Узбекистон ва ИМА дар бораи ҳамкорӣ дар соҳаи истихроҷи металлҳои нодирзамин созишнома ба имзо расониданд. Дар Қазоқистон бошад, баҳори ҳамон сол ширкати миллӣ Tau-Ken Samruk якҷо бо ширкати амрикоии Cove Kaz Capital Group корҳои иктишофиро дар вилояти Қостанай оғоз карданд. Илова бар ин, Қазоқистон бузургтарин таъминкунандаи уран барои Амрико ба ҳисоб меравад.

Сайёраи ҳамкорӣ бо дигар кишварҳои минтақа низ васеъ мешавад: Қирғизистон ва Тоҷикистон ба ИМА маъданҳои қиматбаҳо содир мекунанд, дар ҳоле ки Вашингтон лоиҳаи қубури гази транскаспӣ-ро бо Туркманистон дастгирӣ менамояд, ки бояд Туркманистонро тавассути Озарбойҷон ба бозори гази Аврупо пайванд диҳад.

ИМА инчунин ба Роҳи нақлиётии байналмилалии транскаспӣ таваҷҷуҳи зиёд дорад, ки роҳи алтернативии интиқоли борҳоро байни Чин ва Аврупо дар атрофи Русия фароҳам меорад. Ин роҳ аз Чин, Қазоқистон, баҳри Каспий, Озарбойҷон, Гурҷистон ва сипас ба Туркия ва кишварҳои аврупоӣ мегузарад.

Ба гуфтаи Макаркин, фарқияти сиёсати кунунии маъмурияти Трамп бо сиёсати пешини Амрико дар он аст, ки ӯ ба масъалаҳои иқтисод ва манбаъҳои табиӣ таваҷҷуҳи бештар дорад, дар ҳоле ки дигар мавзӯъҳо барои ӯ дуввумдараҷа мебошанд:

«Маъмурияти кунунии Амрико дигар мавзӯи ҳуқуқи инсонро истифода намекунад. Маҳз ҳамин масъала қаблан боиси таниш байни ИМА ва Узбекистон шуд. Ҳоло бошад, Трамп ба ин мавзӯъ чандон таваҷҷӯҳ надорад. Ӯ сиёсати густариши нуфузро мисли асри XX пеш мебарад — бе баҳс дар бораи ҳуқуқи инсон.

Барои ӯ муҳим нест, ки роҳбарони ин кишварҳо чӣ гуна гузашта доранд, муҳим он аст, ки онҳо бо Амрико дар мавриди металлҳои нодирзамин ҳамкорӣ кунанд. Ва онҳо ба ин омодаанд. Ҳамзамон, шояд хурсанданд, ки дигар аз Вашингтон барои сиёсати дохилии худ интиқоди сахт намешунаванд».

Ба гуфтаи коршинос, маъмурияти Трамп дигар ҳадаф надорад, ки вазъро аз дохил “беназм” созад, мисли он чи дар Молдова ё Украина рух дода буд:

«То он даме ки роҳбарони ин кишварҳо зидди Амрико сухан намегӯянд, Трамп низ зидди онҳо амал намекунад. Дар замони Ҷорҷ Буши хурдӣ ИМА аксаран кишварҳои Осиёи Марказиро барои маҳдудияти ҳуқуқи инсон интиқод мекард, аммо Трамп инро муҳим намешуморад».

Бо вуҷуди ин, дар Вашингтон хуб дарк мекунанд, ки Русия ва Чин — шарикони калидии кишварҳои минтақаанд, ва ҳеҷ яке аз роҳбарон аз ҳамкорӣ бо онҳо даст нахоҳанд кашид. Ба гуфтаи Макаркин, Пекин ва Маскав низ ба наздикшавии кишварҳои минтақа бо ИМА эҳтиёткорона ва оромона муносибат хоҳанд кард.

Муҳимтар аз ҳама, Трамп ҳоло дар бораи ҷойгир кардани пойгоҳҳои низомии Амрико дар минтақа фикр надорад — тавре ки дар замони ҷанги Афғонистон рух дода буд.

Ёдовар мешавем, ки ИМА қаблан дар Осиёи Марказӣ ҳузури низомӣ дошт, аммо пойгоҳҳо баъдтар бо сабабҳои сиёсӣ баста шуданд. Дар Узбекистон пойгоҳи низомии Ханабод солҳои 2001–2005 фаъол буд, вале баъди танқиди Вашингтон аз амалҳои ҳукумати Узбекистон ҳангоми нооромиҳои Андиҷон баста шуд.

Дар Қирғизистон пойгоҳи Манас аз соли 2001 то 2014 амал мекард, вале он низ бинобар ихтилофоти иқтисодӣ ва як қазияи марбут ба куштори шаҳрванди қирғиз аз ҷониби низомии амрикоӣ баста шуд.

«Имрӯз нақшаҳои ҳузури низомии доимӣ барои маъмурияти Амрико аҳамият надоранд. То он даме ки сухан дар бораи ҷойгиркунии нерӯҳои амрикоӣ ба таври ошкоро ва бар зидди манфиатҳои Русия ва Чин намеравад, муносибатҳо сард, вале бе низоъ хоҳанд монд», — ҷамъбаст мекунад Макаркин.

Манбаъ: «Московский комсомолец»

АКС: АР