MARKAZIY OSIYO, 2025-yil 28-may – IA Caravan Info.Euronews tahlilchilari barcha tomonlar Afg‘onistonning Amudaryo suvidan foydalanish huquqini tan olishini, biroq bu qo‘shni davlatlar bilan kelishilgan va muvofiqlashtirilgan holda amalga oshirilishi kerakligini ta’kidlamoqda.

Toliblar mamlakatning ko‘p yillik qurg‘oqchilikdan aziyat chekkan shimoliy hududlarini sug‘orish uchun 285 kilometr uzunlikdagi Qush Tepa kanalini jadallik bilan qurmoqda. Loyiha 500 ming gektardan ortiq lalmi yerni sug‘orish uchun Amudaryo suvining 20-30 foizini yo‘naltirishni nazarda tutadi.

Biroq, Markaziy Osiyo davlatlari, xususan, daryoning quyi oqimida joylashgan O‘zbekiston va Turkmaniston jiddiy xavotir bildirishmoqda: Amudaryo suvlaridan ular qishloq xo‘jaligi erlarini sug‘orish va gidroelektr stansiyalarini ishlatish uchun faol foydalanmoqda.

Mutaxassislarning fikricha, kanal qurilishi O‘zbekistonda suv resurslarining 15 foizga, Turkmanistonda esa 80 foizgacha qisqarishiga olib kelishi mumkin, bu esa mintaqaning oziq-ovqat va energetika xavfsizligiga tahdid soladi. Shu bilan birga, hududidan daryo oqib o‘tmaydigan Qozog‘iston va Qirg‘iziston kamroq tashvish bildirmoqda. Biroq tahlilchilarning ogohlantirishicha, quyi oqimdagi mamlakatlarda suv tanqisligi mintaqaning ikkinchi yirik transchegaraviy daryosi Sirdaryoga bosim kuchayishiga olib kelishi mumkin.

Suv va iqlim boshqaruvi boʻyicha Markaziy Osiyo platformasi asoschisi Bulat Yesikinning soʻzlariga koʻra:
– Qushtepa kanali Orol dengizi tobutidagi so‘nggi mix bo‘ladi.

U mintaqa davlatlari Afg‘oniston bilan o‘zaro manfaatli hamkorlik, jumladan energiya va oziq-ovqat almashinuvi orqali murosaga erishishi kerakligini ta’kidlaydi:
"Afg'onlar kanallar qurmoqda,
chunki ularda suv yo'q. Bu qaysidir ma'noda bizning aybimiz. Muammoga jiddiy yondashsak, yechim topamiz”.

📉 Yaqinda boʻlib oʻtgan suv xavfsizligi boʻyicha konferentsiyadagi ekspertlar Qoʻsh-tepa kanali Orol dengizini jonlantirishga qaratilgan saʼy-harakatlarga putur yetkazishi va iqlim oʻzgarishi va suvni notoʻgʻri boshqarishdan jabr koʻrayotgan mintaqaga tuzatib boʻlmas ekologik zarar keltirishi mumkinligini aytdi.

📜 Mintaqada 1992-yilda imzolangan Transchegaraviy suvdan foydalanish toʻgʻrisidagi bitim va BMTning Transchegaraviy suv obʼyektlarini muhofaza qilish toʻgʻrisidagi konventsiyasi amal qiladi. Biroq Afg‘oniston Tolibon rejimi xalqaro hamjamiyat tomonidan tan olinmagani uchun bu kelishuvlarga qo‘shilmagan.

🤝 Shunga qaramay, Markaziy Osiyo davlatlari asta-sekin Tolibon bilan amaliy aloqalarni o'rnatmoqda. Qozog‘iston va Qirg‘iziston bu harakatni terrorchilik tashkilotlari ro‘yxatidan olib tashlagan, O‘zbekiston esa afg‘on tuzilmalari bilan faol hamkorlik qilmoqda.

Tolibon tashqi ishlar vaziri o‘rinbosari Muhammad Naim Vardakning aytishicha, Kush Tepe kanali hech kimga zarar yetkazmagan va Afg‘onistonda “suv muammosi bo‘yicha hech qanday muammo yo‘q”.

Shu bilan birga, Qozog‘iston Suv xo‘jaligi vazirligi bir vaqtning o‘zida atrof-muhit ehtiyojlari va mintaqa iqtisodiyotining rivojlanishini hisobga olgan holda suvni adolatli va barqaror taqsimlash tarafdori ekanligini bildirdi.

Foto: IA Karavan Info hamkorlari

Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan