Samarqanddagi Bibixonim masjidi O‘rta Osiyodagi eng ulkan va hashamatli me’moriy inshootlardan biridir. Uning “Katta malika” deb tarjima qilinadigan nomi uning ulug‘vorligiga to‘la mos keladi. Biroq, masjid o‘zining ulug‘vorligi bilan birga, uning qurilishi haqidagi go‘zal afsona bilan ham mashhurdir.

Bir rivoyatga ko‘ra, masjid Amir Temurning Hindistonga muvaffaqiyatli yurishidan qaytgani sharafiga uning farmoni bilan qurilgan va sevimli xotini sharafiga nomlangan. Boshqa bir afsonada esa, qurilishni Bibixonimning o‘zi boshlab bergani, u hukmdor harbiy yurishda bo‘lganida unga sovg‘a sifatida masjid qurmoqchi bo‘lgani aytiladi.

G‘oyani amalga oshirish uchun u Samarqandning eng mohir me’mor va quruvchilarini to‘plab, ularga ishni topshirgan va erining qaytishiga qadar qurilishni tugatishga intilgan. Biroq bosh me’mor malikaning go‘zalligidan maftun bo‘lib, muddatni ataylab cho‘za boshlagan. Bibixonim qurilishni tezlashtirishni talab qilganda, me’mor shartini qo‘ygan: agar malika unga bir bo‘sa hadya etsa, masjidni o‘z vaqtida qurib bitkazadi.

Avvaliga malika o‘z o‘rniga istalgan cho‘risini taklif qilib, uni ko‘ndirishga uringan. Biroq me’mor rad etgan. “Hamma ayollar tashqi ko‘rinishidan turlicha bo‘lishi mumkin, lekin mohiyatan bir xil”, deya ishontirmoqchi bo‘lgan Bibixonim har xil rangli tuxumlarni ko‘rsatib. Ammo me’mor shunday javob bergan: “Suv va sharob quyilgan qadahlar tashqi ko‘rinishidan o‘xshash bo‘lsa-da, ta’mi har xil bo‘lgani kabi sen ham, malika, betakrorsan”.

Temurning qaytishiga sanoqli kunlar qolganda, Bibixonim tazyiqqa bo‘ysunib va kutilmagan sovg‘ani barbod qilish xavfini ko‘zga ilib, rozi bo‘lgan. Yosh va kelishgan me’mor uning yuzida shunday kuchli bo‘sa izi qoldirganki, u hatto malika yopinmoqchi bo‘lgan qo‘lidan ham o‘tib ketgan.

Temurning Samarqandga qaytishi masjidning ulug‘vorligidan hayratlanish bilan boshlangan, biroq xotinining yuzidagi izni ko‘rgach, quvonchi g‘azabga almashgan. Haqiqatni eshitgach, hukmdor g‘azablanib, jasur me’morni topishni buyurgan.

Me’mor ta’qibdan qochib, shogirdi bilan masjidning minoralaridan biriga ko‘tarilgan. Soqchilar ularga yetib kelganda, shogirdni yolg‘iz topishgan. Ustozi qayerdaligi haqidagi savolga u: “Ustoz o‘ziga qanotlar yasab, uchib ketdi,” deya javob bergan.

Shunday qilib, Bibixonim masjidining qurilishi haqidagi afsona tarixda nafaqat me’moriy mo‘jiza, balki go‘zallik, jasorat va kechirim haqidagi ajoyib hikoyani ham qoldirgan.