2024 йил 10 ноябрдан бошлаб Шенген ҳудудининг ташқи чегараларида янги автоматлаштирилган кириш ва чиқишни рўйхатга олиш тизими (ЕЕS) кучга киради. Brexit дан кейин ишлаб чиқилган ушбу тизим учинчи мамлакат фуқароларининг паспортларини анъанавий қўлда муҳрлашни алмаштиради.
Европа Иттифоқининг ички ишлар бўйича комиссари Илва Йоханссон ЕИ нинг барча ташқи чегараларида ЕЕS тизимининг ишга туширилиши ўз вақтида амалга оширилишини тасдиқлади. Унинг сўзларига кўра, «бу лаҳза ниҳоят келди. Қачонлардир бу ҳеч қачон бўлмайди деб туюлган». Илва Йоханссоннинг таъкидлашича, ташувчилар, операторлар, поезд станциялари ва аэропортлар янги тизимни жорий этишга тайёрланмоқда.
ЕЕS тизимининг ишга туширилиши дастлаб 2022 йилга режалаштирилган эди, аммо техник муаммолар ва чегараларда автоматлаштирилган тўсиқларни ўрнатишда кечикишлар туфайли қолдирилди. Энди, куздан бошлаб, Европа Иттифоқига аъзо бўлмаган мамлакатлардан саёҳатчилар янги ўз-ўзига хизмат кўрсатиш терминаллари ёрдамида чегара назоратидан ўтадилар.
ЕЕS – бу кириш учун виза зарурлигидан қатъи назар, Европа Иттифоқига аъзо бўлмаган мамлакатлар фуқаролари томонидан чегара ўтиш жойларини автоматик равишда бошқариш учун мўлжалланган рақамли шахсий маълумотларни йиғиш тизими. Саёҳатчилар ҳар сафар Европа Иттифоқининг ташқи чегарасини кесиб ўтганларида паспортларини ёки бошқа саёҳат ҳужжатларини сканерлашади. Тизим саёҳатчининг исмини, унинг биометрик маълумотларини, шунингдек кириш ва чиқиш санаси ва жойини ёзиб олади. Юзни сканерлаш ва бармоқ излари каби биометрик маълумотлар ҳар уч йилда олинади.
Тизим Европа Иттифоқининг Кипр ва Ирландиядан ташқари барча ташқи чегараларида, шунингдек, Европа Иттифоқига аъзо бўлмаган тўртта Шенген давлатларида ишлайди: Исландия, Лихтенштейн, Норвегия ва Швейцария. ЕЕS чегара хавфсизлигини кучайтириш ва яшаш муддати устидан назоратни яхшилаш, ноқонуний миграциянинг олдини олиш ва сохта паспортларга қарши курашиш учун мўлжалланган.
Бирлашган Қиролликда ва бошқа мамлакатларда ЕЕS ни жорий етиш чегара назоратидан ўтиш учун зарур бўлган вақтни ошириши мумкин деган хавотирлар мавжуд. Франция ҳукумати Британиянинг Дувр порти ва Евротуннелда ЕЕS ни кузатиб боради ва кутиш вақтининг кўпайиши ҳақида хавотирлар мавжуд. Бирлашган ҚиролликTранспорт вазирлигидан Гай Опперман олти ой ичида навбат ва бошқа муаммоларни минималлаштириш учун тизим «юмшоқ старт» режимида ишлашини таъкидлади.
ЕЕS тизими Aмериканинг ЕSТА тизимига ўхшаш кенгроқ хавфсизлик схемасининг бир қисмига айланади ва 60 дан ортиқ «визасиз» мамлакатлар ва ҳудудлар фуқаролари ҳақида маълумот тўплайди. Саёҳатчилар киришга рухсат олиш учун онлайн кириш шаклини тўлдиришлари керак. Агар рухсат бериш учун 7 евро ҳақ бўлади, ва электрон рухсат уч йил давомида амал қилади.
Илгари, ЕЕS га ўхшаш ETIAS тизими 2023 йил ноябрь ойидан бошлаб ишлаши режалаштирилган эди, аммо унинг ишга туширилиши кейинга қолдирилди. ETIAS ЕЕS дан беш-олти ой ўтгач, эҳтимол босқичма-босқич амалга оширилиши кутилмоқда.
Сурат: Pixabay.com / frank2016wang