Mamlakatning amaldagi prezidenti Masud Pezeshkyan boshchiligidagi Eron Islom Respublikasining (IRI) 14-hukumati pragmatik yondashuvga asoslangan Markaziy Osiyodagi siyosatini sezilarli darajada kuchaytirmoqda. Mintaqaviy hamkorlikning asosiy yo‘nalishi savdo va transport-logistika aloqalarini rivojlantirishga qaratilgan.
Bu maqsad Tehronning iqtisodiy izolyatsiyasini yumshatishga qaratilgan Eronning “Sharqqa qara” strategiyasiga mos keladi, deydi JIDU qoshidagi Xalqaro ilg‘or tadqiqotlar instituti katta ilmiy xodimi va “Bilim Karvoni” nodavlat ilmiy muassasasi (O‘zbekiston) tahlilchisi Nargiza Umarova.
Xalqaro sanksiyalar Eronning Markaziy Osiyo bilan integratsiyalashuvida asosiy cheklovchi omil bo‘lib qolmoqda. Jug‘rofiy yaqinlik va ulkan resurs salohiyatiga qaramay, o‘zaro tovar ayirboshlashning umumiy hajmi so‘nggi yillarda birmuncha o‘sgan bo‘lsa-da, 1,5 milliard dollardan sal ko‘proqni tashkil etgan holda qoniqarsizligicha qolmoqda. O‘zbekiston bilan tovar ayirboshlash hajmini 4 barobarga – 2 milliard dollarga, Qozog‘iston va Tojikiston bilan – 1 milliard dollarga, Turkmaniston bilan – 30 foizga oshirish maqsad qilingan.
Markaziy Osiyo davlatlarining kengayib borayotgan eksport imkoniyatlari yangi iste'mol bozorlari va yirik jahon iqtisodiyoti bilan samarali aloqa yo'llarini izlashni rag'batlantirmoqda. Eron ikkala fazilatni birlashtirib, uni mintaqaviy “beshlik” uchun qimmatli hamkorga aylantiradi.
Bundan tashqari, ushbu mamlakat mashinasozlik, energetika, qishloq xo‘jaligi, kimyo va farmatsevtika sanoatida mustahkam ilmiy-texnik tajribaga, qo‘shma ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish uchun investitsiya bazasiga ega.
Avtomobil va temir yo‘llarning keng tarmog‘i, Hind okeanida yirik portlarning mavjudligi Eronga dengizga to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqish imkoniyati bo‘lmagan Markaziy Osiyo respublikalari bilan hamkorlikda muhim ustunlik beradi. Tehron Xitoy va Yevropani temir yoʻl orqali bogʻlash uchun moʻljallangan Yevroosiyo quruqlik koʻprigining shakllanishida muhim rol oʻynaydi.
Sharqdan G‘arbga bir qancha tranzit yo‘llari Eron hududini quruqlik orqali kesib o‘tadi va ularning faoliyatida Markaziy Osiyo davlatlari ham ishtirok etadi. “Xitoy-Qozog‘iston-O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Turkiya-Yevropa Ittifoqi” temir yo‘l koridori faol rivojlantirilib, “Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Turkiya-Yevropa Ittifoqi” multimodal yo‘nalishi parallel ravishda ishlamoqda.
Markaziy Osiyo respublikalari uchun janubiy tranzit yo‘lining dolzarbligi ortib borayotgani nuqtai nazaridan, Hindiston tomonidan modernizatsiya qilinayotgan va shu tufayli sanksiyalar yuklanmaydigan Eronning chuqur suvli Chobahar porti mashhurlik kasb etmoqda.
2023-yilda Tehron Toshkentning Chabahor kelishuviga qo‘shilish so‘rovini ma’qulladi. O‘zbekiston tomoni dengiz porti hududida omborlar va terminal qurishni rejalashtirmoqda. Xuddi shunday masala Qozog‘iston va Tojikistonda ham ko‘rib chiqilmoqda.
Shuningdek, Eronning yoʻl va port infratuzilmasidan foydalangan holda Markaziy Osiyodan Hindistonga transport yoʻlaklarini ochish boʻyicha ham muhokamalar davom etmoqda. Bu rivojlanish Markaziy Osiyo davlatlarining geoiqtisodiy manfaatlariga to‘liq javob beradigan dunyoning eng yirik iqtisodiyotlaridan biri bilan savdo aloqalarini faollashtirishga turtki bo‘ladi.
2024-yil avgust oyida Hindistonning Mundra, Nhava Sheva va Chennay portlaridan Eron (Bandar Abbos porti) va Turkmaniston orqali Oʻzbekistonga konteyner tashish boshlandi. 2025-yil mart oyida Qozog‘istonga xuddi shu yo‘nalish bo‘yicha yuk yetkazib berish tashkil etilgan. Shu bilan birga, Ostona Eron janubidagi Shahid Rajai porti sohilida ixtisoslashtirilgan terminal va logistika markazini qurish niyatida. Bu epizodlarning barchasi Markaziy Osiyo davlatlarining Tehronga yaqinlashish qat’iyatidan dalolat beradi.
Markaziy Osiyo tranziti ham Eron uchun tashqi savdoning Sharqqa yo‘naltirilganligini hisobga olgan holda juda muhim. 2025-yilning 15-mayida Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi (YEOI) mamlakatlari va Eron o‘rtasida to‘laqonli erkin savdo to‘g‘risidagi bitim kuchga kirdi, u deyarli barcha turdagi tovarlar uchun bojxona to‘lovlarini keskin kamaytirishni nazarda tutadi.
Bundan eng katta gʻolib YeOIIda yetakchi oʻrinni egallagan va Eron bilan taʼsirchan savdo aylanmasiga ega boʻlgan Rossiya (2024-yil oxirigacha 4,8 milliard dollar) boʻladi. Biroq Tehronning Sharqdagi eng yirik savdo sherigi Xitoy bo‘lgan va shunday bo‘lib qoladi, shuning uchun ham mintaqamiz orqali transport yo‘laklarini rivojlantirish Eron-Xitoy munosabatlari kun tartibidagi asosiy masaladir.
Manba:https://eurasiatoday.ru/pochemu-iran-usilivaet-svyaz-s-tsentralnoj-aziej/
Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan