Akilbek Japarovning Qirg’iziston Vazirlar Mahkamasi raisi lavozimidan yaqinda iste’foga chiqishi keng shov-shuvga sabab bo’ldi va mamlakatning ichki siyosiy barqarorligi to’g’risida ko’plab savollar tug’dirdi.
Bu harakat nafaqat jamoatchilik uchun, balki ko’plab siyosiy elita uchun ham kutilmagan bo’ldi, chunki Japarov ilgari Prezident Sadir Japarov va Milliy xavfsizlik davlat qo’mitasi (GKNB) rahbari Kamchibek Tashiyev tomonidan qo’llab-quvvatlangan edi.
Vazirlar Mahkamasining sobiq raisi e’lon qilinganidek, boshqa lavozimni kutmoqda, ammo u nima boshqarishi hali to’liq tushunilmagan. Biroq, infopolda u KRning AQShdagi elchisi lavozimiga tayinlanishi haqida ma’lumot bor edi. Bugungi kunda uning o’rniga ilgari Akilbek Japarovning birinchi o’rinbosari bo’lgan Adilbek Qosimaliyev o’rin oldi.
Shu bilan birga, u mamlakat tarixida uzoq davom etgan «premerlar» dan biri va ko’plab prezidentlardan omon qolgan siyosatchi sifatida qolmoqda.
Ko’pchilik, nima uchun rais o’zgarganda, boshqa mamlakatlarda bo’lgani kabi, hukumat vaqtincha ham iste’foga chiqmadi, degan oqilona savol tug’ildi. Buning sababi shundaki, Konstitutsiya bo’yicha hukumat rahbari prezident emas, balki prezidentdir va agar kimdir sezmagan bo’lsa, vazirlarni Vazirlar Mahkamasi raisi(bosh vazir) emas, balki prezident tayinlaydi. Bu hiyla-nayranglar.
Iste’foga chiqish konteksti: sabablari va oqibatlari
Akilbek Japarovning iste’foga chiqishi ko’plab omillar fonida sodir bo’ldi:
1. Parlamentdagi tanqid. So’nggi oylarda Vazirlar Mahkamasi rahbari Jogorku Kenesh deputatlari tomonidan jiddiy tanqid qilindi. Asosiy da’volar zaif iqtisodiy siyosat, inflyatsiyaga dosh berolmaslik va islohotlar sohasida sezilarli natijalarga erishmaslik edi.
2. Elita ichidagi nizolar. Prezident va GKNB tomonidan tashqi qo’llab-quvvatlanishiga qaramay, Qirg’iziston siyosatida ichki siyosiy alyanslar ko’pincha vaqtinchalik bo’lib chiqadi. Japarovning iste’fosi elitadagi turli guruhlar o’rtasidagi ta’sir uchun sahna ortidagi kurash natijasi bo’lishi mumkin.
3. Ijtimoiy keskinlikning kuchayishi. Yashash narxining oshishi, energiya inqirozi va infratuzilma muammolari fuqarolarning noroziligini kuchaytirdi, bu esa hokimiyatni ijtimoiy bosimni pasaytirish uchun Akilbek Japarov tomonidan qurbon bo’lishga majbur qildi.
Voqealarni rivojlantirishning mumkin bo’lgan stsenariylari
1. Prezident hokimiyatini kuchaytirish
Japarovning iste’fosi Prezident Sodiq Japarovning potentsial raqibni yo’q qilish orqali hokimiyatni mustahkamlash istagini ko’rsatishi mumkin. Bunday stsenariyda Vazirlar Mahkamasini davlat rahbariga to’liq bog’liq bo’lgan sodiq shaxs boshqaradi. Biroq, bu hokimiyat institutlarining yanada zaiflashishi va tizimning barqarorligi uchun xavf tug’dirishi mumkin.
2. Elitalarning bo’linishi
Agar iste’foga chiqish prezident va boshqa ta’sir guruhlari o’rtasidagi mojaroning natijasi bo’lsa, unda vaziyat hokimiyat uchun ochiq kurashga aylanishi mumkin. Qirg’iziston ichki siyosiy inqirozlarning uzoq tarixiga ega va 2005, 2010 yoki 2020 yillardagi stsenariylarni takrorlash mumkin emas.
3. Islohotlarga urinish
Vazirlar Mahkamasining o’zgarishi boshqaruv guruhini yangilash va zarur islohotlarni amalga oshirish uchun imkoniyat sifatida ishlatilishi mumkin. Biroq, ushbu stsenariyning muvaffaqiyati yangi bosh vazirning asosiy muammolarni hal qilish qobiliyatiga bog’liq bo’ladi.
Keyin nima bo’ladi?
Qirg’izistondagi siyosiy barqarorlik har doim zaif bo’lib kelgan, bu davlat tuzilishining o’ziga xos xususiyatlari, institutlarning zaifligi va iqtisodiy qiyinchiliklar bilan bog’liq. Yaqin kelajakda kutish kerak:
Asosiy elita guruhlarini qondira oladigan va parlament ishonchini qozonadigan yangi bosh vazirni tayinlash.
Agar iqtisodiy vaziyat yaxshilanmasa va Japarovning iste’fosi faqat kosmetik chora sifatida qabul qilinsa, norozilik kayfiyatining kuchayishi.
Tashqi o’yinchilarning ta’sirining kuchayishi. Qirg’izistondagi siyosiy beqarorlik an’anaviy ravishda Rossiya, Xitoy va Turkiya kabi yirik kuchlarning e’tiborini tortadi, ular mamlakatda o’z ta’sirini kuchaytirishga harakat qilishlari mumkin.
U yangi rais kim?
Vazirlar Mahkamasining yangi rahbari sobiq bosh vazirning birinchi o’rinbosari Adilbek Qosimaliyev bo’ldi.
U Issiqko’l viloyatida tug’ilgan. TYuP tumanida tug’ilgan, u yerdan Prezident Sodiq Japarov ham tug’ilgan. Qosimaliyev Leningrad moliya-iqtisodiyot institutini tamomlagan, 1990-yillardan boshlab respublika hukumatida turli lavozimlarni egallagan. Tajribali soliqchi. Sadir Japarov parlament majlisida avvalgi bosh vazirning iste’fosini fiskal sohadagi muammolar bilan asoslagan.
Qosimaliyevning martaba yo’li shuni ko’rsatadiki, Rossiya davlat boshqaruvini modernizatsiya qilishga e’tibor qaratadigan texnokrat bilan shug’ullanadi.
Shu nuqtai nazardan, yangi bosh vazir Rossiya federatsiyasi hukumatining hozirgi raisi, federal soliq xizmatining sobiq rahbari Mixail Mishustinga o’xshaydi. Ehtimol, bu omillar Qirg’iziston Vazirlar Mahkamasining yangi rahbari bilan umumiy til topishga yordam beradi.
Shu bilan birga, uning o’tmishi ba’zi savollarni tug’dirishi mumkin, chunki u ko’pincha Britaniya rasmiylari va tashkilotlari bilan aloqada bo’lgan. Hatto Buyuk Britaniya bilan investitsiya forumi ham uning tashabbusi bilan tashkil etilgan.
Uning tayinlanishi, bir tomondan, Rossiya bilan yaqin hamkorlik tarafdori bo’lgan Prezident Sodiq Japarovning mavqeini mustahkamlaydi. Ammo boshqa tomondan, ba’zi loyihalarning taqdirini kuzatish qiziqarli bo’ladi, masalan, Rotshildlar Qiziqadigan uran koni.
Xulosa
Akilbek Japarovning Vazirlar Mahkamasi raisi lavozimidan iste’foga chiqishi nafaqat Qirg’izistonning siyosiy hayotidagi epizod, balki mamlakat qaysi yo’nalishda harakat qilayotganini ko’rsatadigan muhim belgidir. Ushbu voqea bir vaqtning o’zida bir nechta tizimli muammolarni ochib berdi: davlat boshqaruvining zaifligi, ichki siyosiy muvozanatning zaifligi va uzoq muddatli rivojlanish strategiyasining yo’qligi.
Qirg’iziston tarixi shuni ko’rsatadiki, bunday kadrlar almashinuvi ko’pincha elita ichidagi ta’sirni qayta taqsimlash bilan birga keladi va jiddiy o’zgarishlarning katalizatori bo’lishi mumkin – ham ijobiy, ham salbiy. Har safar asosiy raqamlar o’zgarganda, jamiyat hayron bo’ladi: bu haqiqiy islohotlarga olib keladimi yoki siyosiy guruhlarning sahna ortidagi o’yinlarining yana bir namoyishi bo’ladimi?
Hozirgi vaqtda siyosiy rahbariyatning asosiy vazifasi keyingi beqarorlikni oldini olishdir. Iqtisodiy muammolar, ijtimoiy norozilik va energiya inqirozi tezkor, ammo muvozanatli echimlarni talab qiladi. Siyosiy elita jamiyatning ishonchini mustahkamlamasdan hokimiyatni saqlab qolish mumkin emasligini tushunishi kerak.
Japarovning iste’fosi atrofidagi voqealar Qirg’izistonda boshqaruv modelining kelajagi masalasini ham ko’taradi. Institutsional mexanizmlarning zaifligini yashiradigan kuchli prezident hokimiyati bir necha bor samarasizligini namoyish etdi. Inqirozning keyingi bosqichiga yo’l qo’ymaslik uchun mamlakat hokimiyat tizimini isloh qilish, uni markazsizlashtirish va qaror qabul qilishda shaffoflikni oshirishga muhtoj.
Qirg’izistondagi vaziyatni nazorat qiluvchi xalqaro o’yinchilar ham muhim rol o’ynashi mumkin. Mamlakatning kelajagi tobora uning Rossiya, Xitoy, Turkiya va G’arb kabi davlatlar manfaatlari o’rtasida harakat qilish qobiliyatiga bog’liq. Biroq, bu muvozanat faqat ichki barqarorlik va konsolidatsiya sharoitida mumkin.
Akilbek Japarovning iste’fosi ham qiyin, ham imkoniyatdir. Bir tomondan, u tizimning zaif tomonlarini ochib beradi, boshqa tomondan, uni o’zgartirish imkoniyatini beradi. Ammo bu imkoniyatdan foydalanish uchun Qirg’iziston hokimiyat uchun kurashning odatiy stsenariysidan tashqariga chiqishi kerak. Siyosiy rahbarlar strategik fikrlash va o’z guruhlari emas, balki mamlakat manfaatlari yo’lida harakat qilish qobiliyatiga ega ekanliklarini isbotlashlari kerak.
Qirg’izistonning kelajagi bugungi kunda chorrahada bo’lib, kelgusi oylarda qabul qilingan qarorlar Japarovning iste’fosi davlat qurilishining yangi bosqichining boshlanishi yoki siyosiy beqarorlik yilnomasidagi yana bir sahifa bo’lishiga bog’liq bo’ladi.
Muallif: Adilet Erkinboyev
Yandex tarjimoni yordamida amalga oshirildi