Sultonmahmut Torayg’irov (18931920) XX asr boshidagi qozoq adabiyotining yorqin vakili, shoir, yozuvchi va publitsist, uning ijodi Qozog’iston madaniy merosida o’chmas iz qoldirgan.
Uning asarlari chuqur ijtimoiy yo’nalish, milliy o’ziga xoslik uchun kurashga bo’lgan ishtiyoq va o’sha davrdagi ijtimoiy adolatsizlikni tanqid qilish bilan ajralib turardi.
Sultonmahmut Sharqiy Qozog’istonda dehqon oilasiga tug’ilgan. Yoshligidan o’z mavqeidagi qiyinchiliklarga qaramay, o’rganishga qiziqish ko’rsatgan. U madrasada, shuningdek, rus maktabida o’qigan, bu unga bir nechta tillarni, shu jumladan rus tilini o’zlashtirishga va o’sha davrning madaniy va ijtimoiy masalalariga keng qarashlarni rivojlantirishga imkon bergan.
Toraigirov zamonaviy qozoq adabiy tilining asoslarini yaratgan va XX asr qozoq adabiyotiga xos bo’lgan ko’plab tendentsiyalarni kutgan yozuvchilardan biri edi. U nafaqat shoir, balki o’z davrining adabiy va ijtimoiy munozaralarida faol ishtirok etgan publitsist ham edi. Uning asarlari o’ziga xosligi va o’ziga xosligi bilan ajralib turardi, u ijtimoiy adolatsizlik, qashshoqlik, dehqonlarning zulmi va milliy mustaqillik kabi murakkab mavzularni ko’tarishdan qo’rqmadi.
Uning eng mashhur asarlaridan — she’rlar: «kim aybdor?, Noto’g’ri tushunishdagi hayot va kambag’al.
Toraigirov qozoq she’riyatining keyingi rivojlanishiga ta’sir ko’rsatdi. Uning adabiy tilga dadil va innovatsion yondashuvlari, xalq obrazlari va metaforalaridan foydalanish ko’plab yozuvchilarni o’zlarini ifoda etishning yangi shakllarini izlashga va xalq ruhini chuqurroq anglashga ilhomlantirdi.
Toraigirov so’zning kuchini ijtimoiy o’zgarish vositasi sifatida tushundi. Uning ijodi milliy ongni uyg’otish va xalqni, ayniqsa zulm va mustamlakachilik hukmronligi sharoitida tarbiyalashga qaratilgan edi. «Ayman-Sholpan» she’rida u nafaqat fojiali sevgi hikoyasini tasvirlab berdi, balki ijtimoiy adolat, shafqatsiz urf-odatlarga qarshi turish va shaxsiy baxt uchun kurashning eng muhim masalalariga ham to’xtalib o’tdi. Ushbu she’riy asar erkinlik va shaxsiy qadr-qimmat uchun kurashning ramziga aylandi, bu uni zamondoshlari va keyingi avlodlar uchun dolzarb qildi.
Toraigirov, shuningdek, eski urf-odatlar va qattiq ijtimoiy me’yorlarga qarshi chiqdi. U jamiyatning patriarxal asoslarini ochiq tanqid qilib, o’zgarish va islohotlar zarurligini ta’kidladi. Uning ishi nafaqat madaniy qiyinchilik, balki ijtimoiy o’zgarishlarga bo’lgan shoshilinch ehtiyojning ifodasi bo’lib, uni milliy yangilanishni talab qiladigan birinchi ovozlardan biriga aylantirdi.
Toraigirov faqat adabiy faoliyat bilan cheklanib qolmadi. U o’sha davrdagi Qozog’istonning ijtimoiy-siyosiy hayotida faol ishtirok etgan. Ilg’or qarashlarga rioya qilgan holda, u qozoq xalqining tengsizligini tanqid qildi. Shoir o’z asarlarida ta’lim, islohotlar va mehnatkash xalqning huquqlari uchun kurash masalalarini ko’targan.
Uning gazeta sahifalaridagi nutqlari va maqolalari milliy uyg’onishni, o’z madaniyati va tili uchun g’urur tuyg’usini kuchaytirishni aks ettirdi, bu XX asr boshlarida, qozoq xalqi turli tashqi kuchlar ta’siri ostida bo’lgan davrda juda dolzarb edi.
Toraigirov etuklikka erishmadi, uning hayoti 27 yoshida tugadi. Shunga qaramay, uning ijodi qozoq xalqining madaniy xotirasida o’chmas iz qoldirdi va yozuvchilar, tadqiqotchilar va jamoat arboblarini ilhomlantirishda davom etmoqda. XX asrda uning asarlari yangi tarixiy sharoitlar kontekstida qayta ko’rib chiqildi va Toraigirov she’riyati milliy qadriyatlarni tiklash va saqlashga qaratilgan madaniy harakatning bir qismiga aylandi.
Zamonaviy tadqiqotchilar va yozuvchilar Toraigirov ijodiga faol murojaat qilib, uning milliy adabiyot va madaniyatni shakllantirishga qo’shgan hissasini tahlil qilmoqdalar. U o’z asarlarida ko’targan savollar — ta’lim olish huquqi, shaxs erkinligi va milliy o’ziga xoslik — hali ham dolzarbdir. Bundan tashqari, uning asarlari maktab dasturlariga faol kiritilgan va bugungi kunda Toraigirov Qozog’iston yoshlari uchun muhim shaxs bo’lib qolmoqda.
Sultonmahmut Toraigirov nafaqat shoir, balki Qozog’iston adabiyoti va madaniyatiga ta’sirini ortiqcha baholash qiyin bo’lgan taniqli shaxsdir. Uning hayoti va ijodi fidoyilik va fidoyilikning yorqin namunasidir va uning asarlari milliy o’ziga xoslikning muhim elementidir.
Surat: ochiq manbalardan
Yandex tarjimoni yordamida amalga oshirildi