Dushanbe, 25 avgust, – Caravan Info axborot agentligi.Tojikiston hukumati 2026–2030 yillarga mo‘ljallangan oziq-ovqat xavfsizligi dasturini tasdiqladi. Hujjatda strategik maqsad – besh yil ichida mamlakat o‘zini asosiy oziq-ovqat mahsulotlari bilan to‘liq ta’minlashni ta’minlash belgilangan. Ammo importga qaramlik, iqlim xavf-xatarlari va cheklangan resurslar sharoitida bu maqsadga qanchalik erishish mumkin?

So'nggi yillardagi taraqqiyot: oldinga qadam, ammo yutuq emas

Rasmiylarning qayd etishicha, so‘nggi yillarda sezilarli yutuqlarga erishildi: mahalliy ishlab chiqarish ulushi 70 foizdan 80 foizga, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari 2024 yilda 10 foizga o‘sdi. Ayniqsa, don va sabzavot yetishtirish ko‘paydi.

Iqtisodchi Abdurahmon Sharifovning fikricha, "bu o‘sish ijobiy signal, ammo oziq-ovqat mustaqilligini kafolatlash uchun bu etarli emas. Asosiy muammo – ishlab chiqarishdagi nomutanosiblik: sabzavot va mevalar o‘sishiga qaramay, bug‘doy, yog‘, shakar, go‘sht kabi mahsulotlar importga keskin bog‘liqligicha qolmoqda.

Zaifliklar: iqlim, suv va oilaviy byudjet

Dasturga ko'ra, tojik oilalari xarajatlarining yarmidan ko'pi oziq-ovqatga ketadi – mintaqadagi eng yuqori ko'rsatkichlardan biri. Mutaxassislar buni "oziq-ovqat zaifligining alomati" deb atashadi: jahon bozorlarida narxlar ko'tarilganda yoki ta'minot zanjirlari susayganda, birinchi bo'lib zaif guruhlar ochlik yoki to'yib ovqatlanmaslik bilan duch kelishadi.

Bundan tashqari, mamlakat iqlim o'zgarishi xavfi ostida qolmoqda: qurg'oqchilik, toshqinlar, daryolarning sayozlashishi va muzliklarning erishi qishloq xo'jaligiga bevosita ta'sir qiladi.

Qishloq xo‘jaligi bo‘yicha ekspert Saidmurod Xoliqov “Sug‘orish tizimini modernizatsiya qilmasdan, suvni tejaydigan texnologiyalarni joriy qilmasdan turib, o‘sish u yoqda tursin, hozirgi ishlab chiqarish hajmini ham ta’minlay olmaymiz”, deb ta’kidlaydi.

Moliyaviy model: tashqi yordamga pul tikish

Dasturga 378,2 million somoniy ajratilgan bo‘lib, uning qariyb 79 foizi xalqaro donorlar hisobidan moliyalashtiriladi. Davlat faqat 14%, xususiy sektor esa 7% ni oladi.

Iqtisodchilarning ta'kidlashicha, tashqi moliyalashtirishga haddan tashqari ishonish zaiflikka aylanishi mumkin: donorlar ustuvorliklari o'zgarganda, loyihalar kam moliyalashtiriladi.

Shu bilan birga, mablag‘larning salmoqli qismi – 170 million somoniy melioratsiyaga yo‘naltirilgan bo‘lib, mutaxassislar buni qishloq xo‘jaligining “poydevoriga sarmoya kiritish” deb atashadi. “Agar bu sarmoyalar samarali boʻlsa, uzoq muddatli samara beradi – hosildorlikni oshiradi va ishlab chiqarish tannarxini kamaytiradi, – deydi qishloq xoʻjaligi boʻyicha tahlilchi Sh. Nazarov.

Qo'shnilarning tajribasi: nimani o'rganishimiz mumkin?

Markaziy Osiyo mamlakatlari tajribasi shuni ko‘rsatadiki, oziq-ovqat xavfsizligi masalasi kompleks yondashuvni talab qiladi.

Qozog‘iston g‘alla eksportiga pul tikdi va bugungi kunda nafaqat o‘zini, balki qo‘shnilarini ham ta’minlamoqda.

O‘zbekistonda issiqxonalar va tomchilatib sug‘orish tizimi faol rivojlanmoqda, bu esa qurg‘oqchil hududlarda hosildorlikni oshirish imkonini berdi.

Qirg‘iziston kichik fermer xo‘jaliklari kooperativlarini ularning raqobatbardoshligini oshirish uchun kuchaytirmoqda.

Mutaxassislarning fikricha, Tojikiston, ayniqsa, suv xo‘jaligi va fermerlar uyushmalarini rivojlantirish bo‘yicha ilg‘or tajribalarni o‘zlashtirishi kerak.

Xatarlar va qiyinchiliklar

Dasturni amalga oshirish uchun asosiy tahdidlar:

 iqlimiy kataklizmlar;
 suv tanqisligi va sug'orish tizimining eskirganligi;
 texnologiyalarning zaif joriy etilishi;
 jahon bozorlarining beqarorligi va geosiyosiy keskinliklar.

Xatarlarni kamaytirish uchun monitoring va erta ogohlantirish tizimi, shuningdek, inqirozlarga tezkor javob berish mexanizmlari ko'zda tutilgan. Biroq ekspertlarning ta’kidlashicha, samaradorlik davlat idoralarining ma’lumotlar bilan ishlashni va real vaqtda javob qaytarishni qanchalik tez o‘rganishiga bog‘liq bo‘ladi.

Haqiqiy maqsadmi yoki siyosiy deklaratsiyami?

2026–2030 yillarga moʻljallangan dastur mamlakat qishloq xoʻjaligini oʻzgartirish salohiyatiga ega boʻlgan ulkan hujjatdir. Agar islohotlar izchil bo‘lsa va moliyalashtirish barqaror bo‘lsa, Tojikiston 2030-yilgacha importga qaramligini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin.

Biroq, iqtisodchi Abdurahmon Sharifov ta'kidlaganidek, "besh yildan so'ng to'liq oziq-ovqat mustaqilligi haqida gapirish juda dadil. Zaiflikni bosqichma-bosqich kamaytirish va tizimning barqarorligini kuchaytirish maqsadini qo'yish haqiqatga yaqinroqdir".

Shunday qilib, asosiy savol ochiqligicha qolmoqda: Dastur haqiqiy islohotlar quroliga aylanadimi yoki siyosiy deklaratsiya bo'lib qoladimi?

Kelgusi yillardagi amaliyot bu savolga javob beradi.

Foto: ochiq manbalardan

Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan