“Одам бо гиря ба дунё меояд ва гамгин шуда меравад. Дар байни ин ду ходиса, бе он ки хушбахтии хакикиро бидонад, то охир арзиш ва беназирии хаёти ба у додашударо эътироф накунад, у беандеша онро дар чанчолхои тахкиромез ва бахсхои нолоик месузонад. Хангоме ки хаёт тамом мешавад, пас ба худ меояд. Ва танхо он вакт у дарк мекунад, ки барои ягон ганчинаи чахон онро хадди аккал як руз тамдид кардан гайриимкон аст. Зиндаги бо макру фиреб, дуруг, илтимос аз чониби рохгузарони бетачриба аст. Ба Худо имон оваред, ба махорат ва кудрати худ умедвор бошед. Ба мехнати софдилона ва фидокорона хатто сахтии замини бо навдахо чавоб медихад. (Аз суханони таълимот А. Кунанбоев).
Абай (Иброхим) Кунанбоев 10 августи соли 1845 таваллуд шудааст. Ин шоир, файласуф, охангсоз, маърифатпарвар, мутафаккир ва фаъоли чамъиятии барчастаи казок аст. Вай асосгузори адабиёти хаттии казок ва аввалин классики он, инчунин ислохкунандаи фарханг хисобида мешавад, ки дар асоси исломи либералии маърифатёфта ба фарханги руси ва аврупои наздик шудан мехост.
Абай Кунанбоев
Аксхо: gov.kz
Абай дар оилаи Бои Калони Кунанбой Оскенбаев (Ускенбаев) аз кабилаи казокии Аргин таваллуд шудааст. Оилаи у ба ашрофи махалли тааллук дошт, гузаштагонаш хокимон ва бияхо буданд.
Аз овони кудаки Абай забони араби, форси ва дигар забонхои шаркиро омухта, ба мактаби руси рафтааст. Бо ин тахсилот ва худтаълим, ки у дар синни баркамоли ба он шуруъ намуд, Абай шоири барчаста шуд.
Вокеаи мухим дар хаёти Абай муошират бо гурезахои сиёси, ба монанди Е. П.Михаэлис, Н. Долгополов, С. Гросс буд. Ба ташаккули чахонбинии у хам шоирон ва олимони шарки, ба монанди Фирдавси, Алишер Навои, Низоми, Физули, Ибни Сино ва хам асархои классикони рус таъсир расониданд. А. Кунанбаев тарчумаи “Евгений Онегин” – и А.С. Пушкинро ба ухда мегирад.
Аксхо: Ia Caravan Info
Дар тарчумахои худ “Евгений Онегин” Абай намунахои мувофикати комили калимахо, тарафи дуввуми образхо, оханг, таъкид, рифм ва интонатсияро офаридааст. Яке аз талаботи мураккабтарини шеър ин буд, ки калимаи рифмхои зарбаро дар асл бо калимаи рифмхои зарба дар тарчума ифода кунад. Валерий Брюсов инро бузургтарин озмоиши махорати тарчумон номид. Тарчумаи Абаев дар ин маврид низ ба хайрат меорад.
Тарчумахои ашъори Лермонтов кисми асосии эчодиети Абайро хамчун тарчумон ташкил медиханд. Дар байни онхо асархои оличаноб ба монанди “Бородино”, “Оханги Яхуди”, “Аз Гёте”, “ба худ бовар накунед”, “Дума”, “Корд”, “Дуо”, “Дархои Терека”, “ман танхо ба рох мебароям”, “Шайтон” (кисм), ки дар бораи завки нозук ва хисси эстетикии худи Абай хамчун хонанда сухан меронад.
Академик Заки Ахметов навиштааст: “У махсусан ба шоири рус наздик буд, бо у хешовандии маънави хис мекард. Ахамияти он далелро аз хад зиёд арзёби кардан мумкин нест, ки бо тарбияи хамдарди ба шеъри руси, Абай вахдати маънавии бузургтаринро махз бо Лермонтов пайдо кард. Дар он вакт у аллакай фахмиши амики чахони зехни, ниёзхо ва такдири на танхо шоири бузург, балки тамоми чомеаи русро дошт. Аз ин ру, у шеъри ин миллатро низ хуб хис мекард. Вай равшан медонист, ки газаб, гам ва кахри Лермонтов газаб, кахр ва гами мардуми русро, ки дар зери ихотаи зиддиятхои чамъияти азоб мекашиданд, инъикос менамуд.»
Мучассамаи Абай Дар Москва
Аксхо: ёдгорихои Русия
Абай тавассути тарчумахои классикони рус кушиш мнамуд то нишон дихад, ки халки казок бояд чи гуна харакат кунад. Абай Кунанбоев кушиш мекард, ки намунахои санъати баланди адабиро нишон дихад ва инчунин мероси фархангии халки худро васеъ ва амиктар намояд. Вай унсурхои адабиёти русиро ба фарханги казок ворид намуда, барои хамватанони худ уфукхои нав кушод ва ба гани гардонидани чахонбинии адаби мусоидат намуд. Хамин тарик, тарчумахои классикони Русии Абайро метавон як навъ пули байни ду фарханг хисобид, ки ба хамдигарфахми ва ганисозии онхо мусоидат мекунад.
Такен Алимкулов изхор дошт, ки дар зери калами Абай хар як шеър хамсадои нав пайдо мекард, бо забони нав ягона мешуд, ба забони модарии худ табдил меёфт.
10 далели чолиб дар бораи Абай Кунанбоев:
1. Гайр аз эчодиёти хатти, Абай ба эчодиёти мусики машгул буд ва шеърхои худро ба мусики тарчума мекард.
2. Дар Лондон, пойтахти Бритониё, як осорхонаи калон мавчуд аст, ки ба хаёт ва эчодиёти Абай Кунанбоев бахшида шудааст.
3. Дар синни 13-солаги у ба мехнат шуруъ намуд, зеро падараш уро тадричан ба кори маъмури чалб менамуд.
4. Кисми асосии эчодиёти Абай Кунанбоев бо акидаи баробарии мардон ва занон пурра аст.
5. Асархои у кушиш мекарданд, ки фархангхои казок, русия ва аврупоро муттахид намоянд.
6. Абай Кунанбоев дар тахияи аввалин хуччати меъёрии бо забони казоки навишташуда, сахм гузошт.
7. Вай як катор асархои Иван Крилов, Александр Пушкин ва Михаил Лермонтовро ба забони казоки тарчума намуд.
8. Дар Москва дар «Хавзхои Тоза» мучассамаи Абай гузошта шудааст.
9. Абай такрибан 170 шеър, 56 тарчума, 45 калимаи таълимот, 3 шеър офаридааст.
10. Дар Казокистон ба фарзандони худ номи шоир гузоштан хеле маъмул аст.